विश्वास रेग्मी
काठमाडौँ, वैशाख ४ गते । नेपाली युवा वैज्ञानिकको महिनौँको प्रयासपछि बिहीबार बिहान त्यसले एउटा नतिजा पाउने भएको छ । अनि त्यो नतिजाले कोर्नेछ नेपालको एउटा फरक इतिहास र बनाउनेछ नयाँ पहिचान पनि । अर्थात् नेपालको राष्ट्रिय झन्डा अङ्कित सानो आकारको स्याटेलाइट पहिलोपटक अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण हुनेछ । नेपाली समय अनुसार बिहीबार बिहान करिब २ बजे संयुक्त राज्य अमेरिकाको भर्जिनिया राज्यबाट उक्त स्याटेलाइट प्रक्षेपण हुने नेपाल विज्ञान तथा प्रविधि प्रज्ञा प्रतिष्ठान (नास्ट)ले जनाएको छ । अन्तरिक्षमा प्रक्षेपण गर्न लागिएको उक्त स्याटेलाइटको नास्टले सहजीकरण गरिरहेको छ ।
करिब डेढ किलोग्राम तौलको उक्त स्याटेलाइट रकेटमार्फत चार सय किलोमिटर दूरीमा रहेको ‘इन्टरनेसनल स्पेसमा पु¥याइने नास्टको प्रविधि विभाग प्रमुख रवीन्द्रप्रसाद ढकालले जानकारी दिनुभयो । त्यहाँ करिब एक महिनाको परीक्षणपछि उपयुक्त ठहरिएमा पृथ्वीको कक्षमा उक्त स्याटेलाइट घुम्ने उहाँले बताउनुभयो । नेपाली स्याटेलाइट १ नाम दिइएको उक्त स्याटेलाइटसँगै श्रीलङ्का र जापानका पनि सोही आकारका स्याटेलाइट अन्तरिक्षमा पुग्नेछन् । सामान्यता रकेटले एक सेकेन्डमा आठ किलोमिटर दूरी पार गर्छ । सोहीअनुसार प्रक्षेपण गरेको करिब ५० मिनेटमा ती स्याटेलाइट इन्टरनेसनल स्पेसमा अवतरण हुनेछन् ।
आफ्नै स्याटेलाइट नहुने मुलुकका लागि जापानको क्युसु इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजीले संयुक्त राष्ट्रसङ्घसँगको सहकार्यमा सुरु गरेको ‘बर्ड्स’ परियोजनाअन्तर्गत नेपालले यो स्याटेलाइट निर्माण गरेको हो । जापानको सोही इन्स्टिच्युटमा अध्ययनरत नेपाली विद्यार्थी आभास मास्के र हरिराम श्रेष्ठले उक्त स्याटेलाइट तयार गरेका हुन् । बर्ड्स परियोजनाअन्तर्गतको उक्त कार्यक्रमको संयोजन नेपालमा नास्टले गर्दै आएको छ । यो परियोजना विगत ६ वर्षदेखि सञ्चालन हुँदै आएको छ ।
अन्तरिक्षमा पठाइने उक्त स्याटेलाइटको प्रयोगबाट सहरी विकास योजना, जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी अध्ययन र ‘रिमोट सेन्सिङ’ मार्फत जोखिम न्यूनीकरणका लागि अध्ययन गर्न प्रयोग हुनसक्ने ढकालले जानकारी दिनुभयो । उहाँका अनुसार बर्ड्स परियोजनाअन्तर्गत अन्तरिक्षमा पठाइने अन्य स्याटेलाइटको सुविधासमेत नेपालले लिन सक्नेछ । नेपालको उक्त स्याटेलाइट अमेरिकाको संयुक्त राज्य अमेरिकाको भर्जिनियाबाट पठाउने कार्यक्रम छ । जापानमा निर्माण गरिएको उक्त स्याटेलाइट सीधै अमेरिका पठाइने उहाँले जानकारी दिनुभयो ।
उक्त स्याटेलाइटले उपलब्ध गराउने सूचना प्राप्त गर्न नास्टले आफ्नो परिसरमा ‘ग्राउन्ड स्टेसन’ निर्माणको प्रक्रियासमेत अघि बढाइसकेको छ । सोही ग्राउन्ड स्टेसनबाट सूचना लिन सकिने उहाँले बताउनुभयो ।
नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय दूरसञ्चार सङ्गठनले सन् १९८४ मा अन्तरिक्षमा स्याटेलाइट राख्नका लागि छुट्टै ‘स्लट’ पनि उपलब्ध गराएको छ । त्यसमाथिको सम्पूर्ण अधिकार नेपालको रहनेछ । सरकारले पछिल्लो पटक उक्त स्लटमा स्याटेलाइट राख्ने प्रक्रिया पनि अघि बढाइसकेको छ । करिब एक महिनाअघि मात्रै सञ्चार तथा सूचना प्रविधिमन्त्री गोकुलप्रसाद बाँस्कोटाको फ्रान्स भ्रमणको क्रममा स्याटेलाइट राख्ने सन्दर्भमा नेपाल र फ्रान्सबीच समझदारीपत्रमा हस्ताक्षरसमेत भएको छ । उक्त समझदारी अनुसार तीन महिनाभित्रमा स्याटेलाइटका आधारभूत प्रक्रियाको टुङ्गो लगाउने र बढीमा तीस महिनाभित्र स्याटेलाइट राख्ने तयारी छ । नेपालले अन्तरिक्षमा राख्ने उक्त स्याटेलाइटमार्फत खासगरी सञ्चार तथा प्रसारणका लागि आवश्यक ब्यान्डविथ प्राप्त गर्नेछ ।
