-कृष्ण दास
काशी, बनारस वा वाराणसी - सबै नाम ठीक छ, सबै सन्तुष्ट छन् यी नामबाट। किन थाहा छ भने यहाँ बस्ने मान्छे सबै सन्तुष्ट छन्। तर यो ठाउँको बारेमा महादेव लाई नसम्झी लेख्न चाहान्न। जहाँ महादेव, त्यसैले आउनुस् म सँगै भन्नुस् "ॐ नमः माता पार्वती पतये हर हर महादेव!" जहाँ महादेवको नाम लिनु अगाडि माता पार्वतीको नाम लिने गरिन्छ, त्यो सहर हो बनारस। मेरो मन र आत्मा त्यहाँ बस्छ, त्यसैले म बेलाबेला माथिका सबै नामले त्यो ठाउँलाई सम्बोधन गर्छु।
बनारसको बारेमा सबैतिर सबैले आफ्नो-आफ्नो पक्ष अनुसार लेखेका र भनेका छन्। मैले लेख्नु पर्ने किन भयो भन्नुहुन्छ भने कुरा यस्तो छ - काशीको बारेमा मैले मुखले भेटेजति सबैलाई भन्दाभन्दा पनि मेरो मनबाट यसको रस उत्रेको छैन। बनारसको रसलाई मैले लेखेर थोरै भएपनि आफूलाई खाली गर्छु भनेर मैले आज त्यो ठाउँको बारेमा लेख्ने आँट गर्दैछु, जुन ठाउँलाई देवाधिदेव महादेवले स्वयम् आफ्नो त्रिशूलमा ठड्याएर बनाउनुभएको छ। काशीवासी भन्छन् "ये शहर महादेव की त्रिशूल के नोक पे खड़ा है"।
बनारसको बारेमा मलाई खासै जानकारी छैन, जम्मा २ पटक पुगेको छु। अब म पुगेको हुँ कि मलाई बोलाइएको हो, यसको बारेमा अगाडि मज्जाले चर्चा गरौँला है? त्यही जम्मा २ पटकको अनुभव साझा गर्नलाई मैले यो लेख लेख्दैछु।
संसारकै सबैभन्दा प्राचीन सहरमध्ये एक हो बनारस। बनारस एक व्यक्ति हो, यो किन हो भने जब-जब बनारसबाट कुनै खाँटी बनारसी बाहिर कतै जान्छन्, उनीहरूले पूरा बनारसलाई आफूसँग बोकेर जान्छन्। त्यस्तै सन्तुष्ट मन, त्यही अकड, त्यही अन्दाज, त्यस्तै गफाडी, त्यस्तै चिया अम्मली हेर्दै भनौं भनौं लाग्छ - वाह! जियो गुरु! मैले गुरु किन भन्दैछु भने बनारसमा एउटा भनाइ छ 'बनारस में सब गुरु, केहू नाही चेला' अर्थात् यहाँ सबैजना एक-अर्काका गुरु हुन्, यहाँ सबैले सबैलाई गुरु भन्छन्, किन हो मलाई पनि थाहा छैन हौ गुरु। गुरुहरूको ठाउँ नै हो बनारस, यहाँ वर्षौंदेखि मान्छेहरू संसारभरिबाट पढ्न-सिक्न आउँछन्। तपाईंले काशी हिन्दू विश्वविद्यालयको नाम सुन्नुभएकै होला हैन? छैन भने पर्खनुस्, हत्तार नगर्नुस्, म सुनाउँछु विस्तारमा। यो ठाउँको बारेमा विस्तारमै भन्नु पर्छ हौ किनभने यो ठाउँ विशाल छ। करिब-करिब ४५००० विद्यार्थी पढ्ने ठाउँ, घुम्न पनि एक दिन लाग्छ।
तपाईं कुनै दिन बनारस जानुभयो भने नि हैन, यस्तो भयो भन्ने कुरै नगरौं। तपाईं बनारस जानुस्, कहिले मिल्छ, अनि सुन्नुस् - म तपाईंलाई बनारस गएपछि के गर्दा पुण्य हुन्छ भन्ने कुरा त भन्न सक्दिनँ, तर के गर्नुभएन भने पाप लाग्छ भन्ने कुरा भन्छु ल। काशीबाट गंगाजल ल्याउने काम नगर्नु होला। कुनै पनि जीवजन्तु, प्राणीलाई जन्मौं-जन्ममा एकपटक काशीको शरणमा जाने मौका मिल्छ। काशीमा मोक्ष पाउने वरदान मिल्छ र काशीमा बग्ने गंगामा त्यस्ता हजारौं जीवहरूको वास छ, अनि हामी मान्छेलाई उनीहरूबाट काशी खोस्ने कुनै अधिकार छैन। कुनै पनि प्राणीबाट काशी खोस्ने अधिकार कसैलाई छैन।
यो त अलिक सिरियस कुरा भयो। कि अब साँच्चै पाप लाग्ने कुरा सुन्नुस् - काशी गएर काशीवासीको गाली सुन्नुभएन भने पाप लाग्छ। उनीहरू कस्तो मिठो गरी गाली गर्छन् यार! यिस्की मा का... यसरी पढेर मज्जा आउँदैन, गएर सुन्नैपर्छ क्या। भनिन्छ बनारसमा एउटा यस्तै सभा-सम्मेलन हुने गर्थ्यो, जहाँ ठूला-ठूला एस.पी., कलेक्टर (त्यहाँका सी.डी.ओ.) हरू त्यो सम्मेलनको अगाडि बसेर खूब मज्जासँग गाली सुन्थे। त्यस सभामा गाली सुन्नु भनेको आफूलाई त्यस्तो भीडमा पनि सम्मान गरेसरह हुन्थ्यो, जसरी अहिले हाम्रो देशमा प्राय: भाषण दिने बेलामा "म यहाँ स्टेजबाट फलानालाई पनि देखिरहेको छु" भन्दै गफ दिन्छन् नि, पछि आफ्नो काम फत्ते गराउनलाई - त्यसैगरी त्यहाँ चाहिँ भीडका मान्छेहरूले 'मलाई पनि कुनै कवि, कलाकारले गाली दिए हुने नि' भनेर एक तमासले स्टेजतिर हेरेर बस्थे अरे। यस्तो समारोहहरू अहिले हुन्छ-हुँदैन थाहा भएन, तर मैले त्यहाँका मान्छेले गर्ने गालीहरू सुनेको छु, बहुत मज्जा आउँछ।
अर्को पाप बाट जोगिने कुरा भन्छु ल? बनारस गएर बनारसी पान खानुभएन भने तपाईलाई पानको पाप लाग्न सक्छ। मिठो पान खानु दामी हुन्छ। पाप बोक्नुभन्दा बरु काशी गएको बेला "हौ चाचा पान बनाइए हो बढिया से" भन्नुभयो भने तपाईंको जिब्रोले मोक्ष पाउँछ।
खासमा 'बकचोद'हरूको सहर भनिन्छ बनारसलाई। त्यो शब्दको अर्थ बुझ्नुभएन भने म भन्छु - बिना मतलबको कुरा नि फालतुको कुरा गर्ने मान्छेलाई 'बकचोद' भनिन्छ। यस्तो मिठो पानको कुरा गर्दै थिएँ, कहाँ तपाईलाई शब्द-अर्थ भन्न थालेछु फेरि। एउटा सानो बकचोदी सुन्नुस् न त - अब एकपटक के भएछ भने बनारसकै एउटा चोकमा सी.सी.टी.भी. क्यामेरा लगाउने निर्णय भएछ, अनि क्यामेरा लागेछ पनि। एक दिन एक बिहानै त्यही क्यामेरा लागेको चोकको थानामा फोन आएछ, अनि फोन गर्नेले सोधेछ:
फोन गर्ने: "तपाईंको त्यो क्यामेराले पुरै चोक कभर गर्छ?"
पुलिस: "अँ गर्छ, किन? को बोलेको?"
फोन गर्ने: "म यहीं नजिकैबाट बोलेको, एउटा कुरा सोध्नु थियो।"
पुलिस: "के कुरा भन्नुस्?"
फोन गर्ने: "तपाईंको क्यामेराले पर त्यो नास्ता दोकानसम्म देखाउँछ?"
पुलिस: "हजुर, देखाउँछ, किन?"
फोन गर्ने: "ठीक छ, त्यसो भए हेर्नुस् त त्यो दोकानमा जेरी पाकिसक्यो कि छैन? छ भने म घरबाट हिँड्छु।"
यस्तो धेरै कथा-कहानी काशीमा दिनहुँजसो घट्छ। मैले काशी जाने भनेर ट्रेन चढेपछि ओर्लिएको पहिलो ठाउँ हो पण्डित दीनदयाल उपाध्याय जंक्शन। तपाईंले पनि त्यस्तै गर्नुपर्छ भन्ने केही नियम छैन। कसैगरी बस काशी पुग्नुस्। त्यसपछि कहीँ कतै झोला बिसाउनुको सट्टा सिधै अस्सी घाट जानुस्, सारा थकान थोरै भएपनि कम हुन्छ। अनि त्यहीं गंगाकिनारमा बसेर 'अब म आज कहाँ बस्ने होला' सोच्नुस्। अनि गंगाको पानीलाई हातले उठाउनुस् र मसँगै भन्नुस् "गंगा मैया की जय!"
काशीमा सकेसम्म पैदल हिँड्ने कोसिस गर्नु होला। बनारसको गल्लीहरूमा अर्कै ऊर्जा, उत्सव, मज्जा पाउनुहुनेछ। नत्र मैले जसरी सिटी सफारी/ई-रिक्सा चढ्नुभए पनि हुन्छ, तर रिक्सामा बसेर "भाई जी रिक्सा थोड़ा आराम से चलाइए" भन्नुभयो भने जवाफमा रिक्सावाला दाइको यस्तो डायलग भेट्नुहुन्छ - "भाई साब बनारस में गाड़ी हम नहीं चलाते, यहाँ स्वयं महादेव खुद सब कुछ चलाते हैं।"
जादा जादै अन्त्यमा यत्ति भन्न मन छ कुनै दिन म हराई हालेछु भने मलाई बनारस तिरै खोज्दै आउनु होला मा त्यतै कतै हात मा एउटा किताब र चिया बोकेर “हाहाहा भैया जी क्या बात कर रहे हे “ भन्दै कुनै बनारसी संग गंगा किनार मा बसेको पाउनु हुनेछ I अहिले लाई म जान्छु I
'ओम नमः माता पार्वती पताये हर हर महादेव'
