रेबिज रोग एक जोनोटिक रोग(पशुबाट मानिसमा र मानिसबाट पशुमा लाग्ने रोग) हो । रेबिज रोग Rhabdoviridae family मा पर्ने Lyssa virus ले गर्दा लाग्दछ । Lyssa virus ले स्नायु प्रणालीमा असर गर्दछ । एक पटक लक्षण देखा परेपछि निको हुने सम्भावना शुन्य बराबर हुन्छ त्यसैले यस रोगलाई घातक रोग ( fatal disease) पनि भनिन्छ । रेबिज रोग तातो रगत (warm blooded) भएका सबै स्तनधारी जनावर र मानिसमा लाग्ने रोग हो। ९९% रेबिज रोग घरपालुवा कुकुरको टोकाबाट मानिसमा सर्ने र ५ देखि १४ वर्ष सम्मका बालबालिकाहरू बढी जोखिममा रहेको WHO को तथ्यांकले देखाएको छ ।
यो रोग बाट करिब ५९००० मानिसको मृत्यु हुने गरेको र एशिया मा करिब ३५१७५ मानिसको मृत्यु प्रतिवर्ष हुने गरेको छ । १५० भन्दा धेरै देशहरूमा रेबिज सङ्क्रमण रहेको छ । धेरै जसो विकसित देशहरूमा रेबिज रोग उन्मूलन भईसकेका छन तर अफ्रिकन र एशियन राष्ट्रहरूमा रेबिज रोगको प्रकोप दिनानुदिन बढ्दै गइरहेको छ। नेपाल सरकार र WHO को संयुक्त प्रयासमा सन् २०३० मा नेपाललाई Rabies free country घोषणा गर्ने योजना रहेको छ । रोग सर्ने तरिकाहरू( transmission): रेबिज रोग मुख्यतया संक्रमित जनावरको टोकाइबाट लाग्ने गर्दछ। यो रोग कुकुरको टोकाईबाट ९९ प्रतिशत मानिसमा सर्ने गरेको WHO ले जनाएको छ । जनावरको प्रत्यक्ष सम्पर्क ले पनि यो रोग सर्ने गर्दछ। संक्रामित पशुको र्याल( saliva) स्वास्थ मानिस वा पशुको घाउमा, आँखामा, नाकमा , मुखमा पर्न गएमा समेत यो रोग लाग्ने WHO ले जनाएको छ।
रेबिज रोग लागेको पशुले मानिसलाई टोकेमा रेबिज रोगको लक्षणहरू १५ दिन देखि २० वर्ष सम्म मा देखिने गरेको पाइएको छ । Lyssa भाइरस के हुँदा वातावरण मा inactive हुन्छ? Lyssa भाइरस मुख्यतया संक्रमित जनावरको र्याल( saliva) मा हुने गर्दछ । र्याल ( saliva) घाममा ( sunlight exposure) भएको कहीं समयमा यो भाइरस निष्क्रिय हुन्छ भने laboratory मा यो भाइरस ६० Degree Celsius तापक्रममा १५ मिनेट राख्यो भने भाइरस निष्क्रिय हुन्छ । रोगका लक्षणहरू (symptoms) रेबिज रोगले मुख्यतया स्नायु प्रणालीमा असर गर्दछ र त्यही अनुसारको लक्षणहरू देखा पर्ने गर्दछ । रेबिज मुख्यतया २ वटा Form मा देखा पर्दछ १) furious form , २) dump form/ paralytic form । · मानिसमा रेबिज रोगका लक्षणहरू ( Rabies symptoms in people) सुरुवातमा रेबिज को लक्षणहरू फ्लु सँग मिल्ने खालका हुन्छन् जस्तै ज्वरो आउने, टाउको दुखने, शरीर कमजोर भयको महसुस हुने गर्दछ । Virus को संक्रमण बढ्दै जाँदा मानिसले असमान्य व्यवहार देखाउने, पानीदेखि डराउने( hydrophobia) , light सँग डराउने ( photophobia) , मुखबाट र्याल काड्ने ( salivation) , मुखका मांसपेशिहरु paralysis हुन्छ जसले गर्दा मानिसले केही कुरा खाना सक्दैन र अन्त्यमा मानिसको निधन हुने गर्दछ ।
>पशुमा रेबिज रोगका लक्षणहरू ( Rabies symptoms in animals) सुरुवातमा पशुहरू चञ्चल हुने, मालिकलाई नटेर्ने, अगाडि आएको वस्तुहरूलाई टोक्ने, रिसाउने गर्दछन्। Virus को संक्रमण बढ्दै गएपछि अनौठो किसिमले भुक्ने वा कराउने( abnormal vocalization ) , पानीदेखि डराउने( Hydrophobia) , light देखि डराउने ( photophobia) , र्याल काड्ने, मुखका मांसपेशिहरु paralysis हुन्छ जसले गर्दा मुख बन्द गर्न सक्दैन । रेबिज रोगको लक्षणहरू देखा परेको १५ दिन भित्र पशुको निधन हुन्छ । रोगको उपचार (treatment) रोगको लक्षणहरू देखा परे पछि रेबिज रोगको कुनै उपचार छैन। सङ्क्रमित पशुले टोकेर घाउ भयको ठाउँलाई साबुन पानीले सफा गर्ने र तुरुन्तै नजिकको स्वास्थ चौकीमा गई Rabies vaccine लगाएमा रेबिज रोगबाट बच्न सकिन्छ । कुकुर वा
अन्य जंगली जनावरले टोकेमा वा चिथोरेमा के गर्ने ?
१) साबुन पानीले टोकेको वा चिथोरेको ठाउँमा सफा गर्ने
२) चाडै स्वास्थ चौकीमा जाने र परामर्श लिने
३)Vaccine लगाउने (post exposure prophylaxis)
रेबिज रोगबाट बच्न के गर्ने ?
आफूले पालेको pet animal ( dog , cat, mice etc. ) लाई समय तालिका अनुसार rabies vaccine लगाउने · Pet animal लाई जता त्यतै घुम्न नदिने वा wild animals को सम्पर्कमा आउन नदिने · घाइते wild animal लाई खाली हातले नछुने , यस्तो अवस्थामा जनावर भेटिए नजिकको animal hospital मा जानकारी दिने · चमेरोमा रेबिज लगाउन सक्ने गुण हुने हुँदा चमेरोको सम्पर्कबाट टाडा हुने प्रयास गर्ने · Rabies सङ्क्रमित स्थानमा बसोबास गर्ने मानिसहरूले रेबिजविरुद्धको vaccine लगाउने ।
