विवेक दाहाल
शिक्षा र करियर योजना कुनै पनि विद्यार्थीको जीवनमा अत्यन्त महत्वपूर्ण पक्षहरू हुन्। यी दुवै तत्वहरूले विद्यार्थीको व्यक्तिगत र व्यावसायिक विकासमा गहिरो प्रभाव पार्दछन्। आजको प्रतिस्पर्धात्मक संसारमा, सुनिश्चित र सफल भविष्यको लागि सही शिक्षा र करियर योजना अपरिहार्य छ।
विद्यालय स्तरबाटै करियर योजनाको शुरुवात गर्नुपर्छ। यसले विद्यार्थीहरूलाई आफ्नो रुचि, क्षमता र भविष्यको सम्भावनाहरू पहिचान गर्न मद्दत गर्छ। शिक्षकहरू र परामर्शदाताहरूले विद्यार्थीहरूलाई विभिन्न करियर विकल्पहरूबारे जानकारी दिन र उनीहरूको व्यक्तिगत प्रतिभा अनुरूप मार्गदर्शन गर्न महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छन्। अहिले केही शैक्षिक संस्थाले गर्दै होलान् तथा धेरैमा करियर निर्माणका कक्षा वा सेमिनार नहुँदा विद्यार्थी अन्योलमा नै रहेका छन्। उनीहरूलाई करियर बनाउन के गर्ने, कस्तो करियर रोज्ने भन्ने दिमागमा नै छैन। "जो होगा देखा जाएगा" भन्ने हिन्दीमा रहेको लाइनकै आधारमा विद्यार्थी हिँडिरहेका छन्।
देशको आवश्यकता अनुसार जनशक्ति निर्माण गर्नु एउटा महत्वपूर्ण पक्ष हो। शैक्षिक नीति निर्माताहरूले देशको आर्थिक र सामाजिक आवश्यकताहरूलाई ध्यानमा राखेर पाठ्यक्रम र शिक्षण पद्धतिहरू विकास गर्नुपर्छ। यसले रोजगारीको अवसरहरू सिर्जना गर्नुका साथै राष्ट्रिय विकासमा योगदान पुर्याउँछ।
उच्च शिक्षा लिनु अगावै करियर सम्बन्धी ज्ञान दिनु अत्यन्त महत्वपूर्ण छ। यसले विद्यार्थीहरूलाई सुसूचित निर्णय लिन र आफ्नो भविष्यको लागि उपयुक्त शैक्षिक मार्ग छनोट गर्न मद्दत गर्छ। अन्तर्राष्ट्रिय श्रम बजारमा नेपाली जनशक्तिको मागलाई ध्यानमा राख्दै, विदेशमा समेत रोजगारीका अवसरहरू खोज्न प्रोत्साहित गर्नुपर्छ।
यसरी बनाउन सकिन्छ योजना:
सबैभन्दा पहिले, विद्यार्थीहरूले आत्म-खोज र आत्म-मूल्याङ्कनबाट सुरु गर्नुपर्छ। यसमा आफ्नो रुचि, प्रतिभा, सीप र मूल्यहरूको पहिचान गर्ने प्रक्रिया समावेश हुन्छ। विभिन्न व्यक्तित्व परीक्षणहरू र करियर मूल्याङ्कन उपकरणहरूले यस प्रक्रियामा मद्दत गर्न सक्छन्। आफूलाई राम्रोसँग बुझ्नाले विद्यार्थीहरूलाई आफ्नो व्यक्तित्व र आकांक्षाहरूसँग मेल खाने करियर विकल्पहरू पहिचान गर्न मद्दत गर्छ। अहिले धेरै युवाहरु अरुको देखेर मात्रै करियर छनोट गरिरहेका हुन्छन्। आफ्नो रुची अनुसारको करियर बनाउन सके जीवनभर कामलाई सजिलै रमाउँदै गर्ने प्रेरणा जाग्दछ।
दोस्रो, बजार अनुसन्धान र क्षेत्र विश्लेषण महत्त्वपूर्ण छ। विद्यार्थीहरूले आफूलाई आकर्षित गर्ने उद्योगहरू र पेशाहरूको बारेमा गहिरो अध्ययन गर्नुपर्छ। यसमा वर्तमान रोजगारी प्रवृत्तिहरू, भविष्यको विकासको सम्भावना, र आवश्यक योग्यता र सीपहरूको अन्वेषण समावेश हुन्छ। यस्तो अनुसन्धानले विद्यार्थीहरूलाई आफ्नो करियर लक्ष्यहरूलाई बजारको वास्तविकतासँग नजिक ल्याउन मद्दत गर्छ।
तेस्रो, शैक्षिक योजना एक महत्त्वपूर्ण तत्व हो। विद्यार्थीहरूले आफ्नो इच्छित करियरको लागि आवश्यक शैक्षिक योग्यताहरू पहिचान गर्नुपर्छ र त्यसअनुसार आफ्नो शैक्षिक मार्ग योजना बनाउनुपर्छ। यसमा उपयुक्त विषयहरू, पाठ्यक्रमहरू वा डिग्रीहरू छनोट गर्ने, र सान्दर्भिक इन्टर्नशिपका अनुभवहरू खोज्ने कुरा समावेश हुन सक्छ। अहिलेका विद्यार्थीहरुमा साथीहरु तथा समाजको भनाइमा पढाई छनोट गर्ने चलन स्थापित रहेको छ।
चौथो, नेटवर्किङ र मेन्टरशिप करियर योजनाको एक अत्यावश्यक पक्ष हो। विद्यार्थीहरूले पेशेवर सञ्जालहरू निर्माण गर्न, करियर मेलाहरूमा भाग लिन, र आफ्नो क्षेत्रका अनुभवी व्यक्तिहरूसँग कुराकानी गर्न प्रोत्साहित हुनुपर्छ। नेपालमा मेन्टरहरू बनाएर करियर निर्माण गर्ने कुराको विकास अझै भएको छैन तर मेन्टरहरूको मदतले मूल्यवान मार्गदर्शन र सम्भावित अवसरहरू प्रदान गर्न सक्छन्। यस्ता सम्पर्कहरूले प्रायः अप्रत्याशित करियर मार्गहरू खोल्न सक्छन् र विशिष्ट ज्ञान प्रदान गर्न सक्छन्।
पाँचौं, सीप विकास र निरन्तर सिकाइमा ध्यान दिनु महत्त्वपूर्ण छ। प्रविधि र कार्यस्थलको प्रवृत्तिहरू तीव्र गतिमा विकसित भइरहेका छन्, त्यसैले विद्यार्थीहरूले आफ्नो स्किल सेटलाई लगातार अपडेट र विस्तार गर्नुपर्छ। यसमा टेक्निकल सीपहरू मात्र होइन, सफ्ट स्किलहरू जस्तै सञ्चार, नेतृत्व र समस्या समाधान पनि समावेश छन्। अनलाइन पाठ्यक्रमहरू, कार्यशालाहरू यस कुरामा उपयोगी हुन सक्छन्। नियमित रूपमा आफ्नो करियर योजनाको समीक्षा र परिमार्जन गर्नु पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ। समय र परिस्थिति अनुसार आफ्नो रुचि र लक्ष्यहरू परिवर्तन हुन सक्छन्। त्यसैले, आफ्नो योजनालाई लचिलो बनाउनु र आवश्यकता अनुसार परिवर्तन गर्न तयार रहनु महत्वपूर्ण हुन्छ।
करियर योजना एक निरन्तर प्रक्रिया हो जसले धैर्य, लगनशीलता र दृढता चाहन्छ। यो एक दिनमा बन्ने कुरा होइन। तर राम्रोसँग तयारी गरिएको करियर योजनाले विद्यार्थीहरूलाई उनीहरूको लक्ष्य प्राप्त गर्न र सफल करियर बनाउन ठूलो मद्दत गर्छ। यसले उनीहरूलाई आफ्नो भविष्यको लागि स्पष्ट दिशा र उद्देश्य प्रदान गर्छ।
अन्तमा, यो कुरा बुझ्नु महत्वपूर्ण छ कि करियर योजना व्यक्तिगत हुन्छ। प्रत्येक व्यक्तिको रुचि, क्षमता र परिस्थिति फरक हुन्छ। त्यसैले, आफ्नो व्यक्तिगत आवश्यकता र लक्ष्यहरूलाई ध्यानमा राखेर योजना बनाउनु पर्छ।
