नेपाली काग्रेसका केन्द्रीय सदस्य डा. शेखर कोईराला पछिल्ला दिन बिराटनगरकै बिभिन्न कार्यक्रममा ब्यस्त छन् । संघीय संसदमा आफ्नो पार्टीले शसक्त प्रतिपक्षको भूमिका निर्वाह गर्न नसकेको बिषयमा कडा टिका टिप्पणी गर्दै आएका उनी बेला बेला पार्टी भित्रकै राजनीतिको बिषयमा कडा आलोचना गर्दै आएका छन् । सरकारको नीति तथा कार्यक्रममा कांग्रेस मौन बसेपछि डा. यस बिषयमा आक्रोशित देखिएका छन् । देशमा गणतन्त्र स्थापनाको १० बर्ष पुगिसकेको अबस्थामा पछिल्लो राजनीति अबस्थासँगै गणतन्त्र स्थापना पछिका १० बर्षलाई उनले कसरी लिएका छन् त ? यसै बारेमा सुमन सुस्केराले डा. कोईरालासँग कुराकानी गरेका छन् ।
[caption id="attachment_55534" align="alignright" width="318"]
[/caption]
गणतन्त्रको स्थापना देखि आजसम्म तपाईले कसरी लिनु भएको छ ?
नौलो अनुभव त भयो । मैले हेर्दा, हामी त संबैधानिक राजतन्त्रमा हुर्केका भनौ न। पहिला निरंकुश राजतन्त्र पनि हेरियो । त्यसपछि संबैधानिक राजतन्त्र पनि हेर्यौ । पछिल्लो समय हामी गणतन्त्रमा प्रबेश गरेकोपनि ११ बर्ष लागिसकेको छ । यसरी हेर्दा मानिसहरुको स्वाभाब नै गणतन्त्रीक हुन्छ । त्यो हिसावले ठिकै लागेको छ । तर क्रियाकलाप कस्तो छ, गणतन्त्र आउने भन्दा पनि लोकतान्त्रक मार्गमा हामी हिड्न सकेका छौ की छैनै भन्ने कुरा हो । गाणतन्त्र त आयो तर लोकतन्त्र कतिको दिगो बनाउन सक्यौँ भन्ने कुरा हो । त्यसमा धेरैकुरा भर पर्छ ।
बाटो बिरायौ भन्न खोज्नु भएको हो ?
राजाको निरंकुशता अन्त्या ग¥यौँ। अब ब्यक्तिको निरंकुशता खेप्नु प¥यो भने त राम्रो भएन नी । गणतन्त्रको कुनै माने भएन नी ।
ब्यक्तिको निरंकुशता भनेर के बुझ्ने ?
ब्यक्ति भनेको जस्तो अहिलेको सरकार हो । अहिलेको सरकारले कसरी लिएर जान्छ । उ कसरी संचालन गर्छ । उ अधिनायकबाद तर्फ गयो भने के गर्ने । या यो भन्दा अब आउने सरकारहरु निरंकुशता तर्फ जानु भएन । लोकतान्त्रलाई पद्धतीमा संबिधानलाई अक्षरस पालना गर्दै हिड्न सक्नुपर्छ ।
हामीले अहिले खोजेको गणतन्त्र भनेको के हो ?
धेरै मिडिया हेरि रहेको पढि रहेको छु, मिडियमा आएको जस्तो हैन । हामीले केही प्राप्ती नै गरेनौ भन्ने हैन । हामी केही प्राप्ती गरेका छौ । लोकतान्त्रीक गणतन्त्र राम्रो कुराहरु हाँसिल गरेका छौ । तिनिहरुलाई कसरी हामी बढाएर लग्ने । अझ दिगो कसरी बनाउने ? लोकतन्त्र दिगो भयो भने गणतन्त्र दिगो हुन्छ हैन भने अप्ठेरो पर्छ ।
त्यस्तो हो भने त अहिले कांग्रेस कमजोर छ ?
नेपाली कांग्रेसको संसदमा भुमिका कमजोर देखि रहेको छु । सातै प्रदेशमा उपस्थिती छैन, संसदमा पनि कमजोर छौ भन्ने कुरा आउँछ । म त्यसरी हेर्दिन । संख्यामा हामी कमजोर छौ । तर हामीले संसदमा खेल्ने भुमिकाले लोकतन्त्रलाई मजबुत बनाउँछ की बनाउँदैन भन्ने कुरा हो । तर त्यसले साखै अप्ठेरो पारेको जस्तो लाग्दैन । जुन हिजो निति तथा कार्यक्रम पारित भयो नी हामी किंकर्तब्य बिमुढ जस्तो भयौँ । न हामिले सहयोग गर्यौ न बिरोध ग¥यौ । कुनै भुमिका खेल्न सकेनौ । यो नेपालको लोकतान्त्रीक ईतिहाँसमा प्रतिपक्षले कुनैपनि भुमिका खेल्न नसकेको त्यो नेपाली कांग्रेसको कमजोरी हो । नेपाली कांग्रेसको सभापति र त्यत्रा सांसदहरुले समर्थन र बिरोध गनर्् भएन त्यो नेपाली कांग्रेसले बिरोध गर्नु पथ्र्यो । कांग्रेसले भोटिङको बेलामा आफ्नो भ्मिका देखाउन सक्नु पथ्र्यो त्यो भुमिका देखाउन सकेन कांग्रेसको त्यो कमजोरी हो । कमजोर हो भनेर बोली रहँदा पनि त्यही कुरा संसदमा देखाउन नसकेको र कमजोर मनस्थीतीको नेपाली कांगे्रेस देखि राखेको छ त्यो राम्रो हैन, लोकतन्त्रको लागि । 
प्रजातन्त्र पछि गणतान्त्रीक अबस्थामा आउँदासम्म कोईराला परिवारको राजनीति सकिएको हो भनेर बुझ्ने ?
त्यो पनि हैन । त्यसरी बुझ्न हुँदैन, कुनै कालखण्डमा कहिले काँही कोही कमजोर हुन्छ कोही बलियो हुन्छ । तर म कोईराला परिवारको मात्र कुरा गरिरहेको छैन । नेपाली कांग्रेस बिधान र सहमती सम्मत हिँडेको छैन । विधान सहमतीसँथ हिड्न थाल्यो भने त भईहाल्यो नी । संसदमा उपस्थिती बलियो छैन । निति तथा कार्यक्रमलाई कागजको खोस्टा, कागजका पुलिन्दा भन्दा भन्दै पनि बिपक्षीमा भोट हाल्न सकेको छैन । नेपाली कांग्रेस एकदमै कमजोर अबस्थामा छ ।
जसरी कांग्रेस बलियो हुनुपथ्र्यो त्यो देखिएन नी ?
अहिले नेपाली कांग्रेस एकदमै कमजोर अबस्थामा पुगेको छ । मैले भनी सकेको छु ।
कसले पुर्यायो त त्यो अबस्थामा ?
हामी सबै मिलेर । त्यसको जिम्मेवार सबै नेतृत्व बर्गले लिनु पर्छ । त्यसको जिम्मेवारी मैले पनि लिन्छु, केन्द्रिय सदस्यको हैसियतमा । तर जो माथिका धार पोष्टमा हुनेले बढी जिम्मेवारी लिनुपर्छ त्यती त हो ।
गणतन्त्र कार्यान्वयनमा जानेक्रममा तपाई आफै कांग्रेस कमजोर भयो भनेर स्वीकार गर्नुहुन्छ, अबको हिड्ने बाटो के हो त ?
यसमा दुईटा कुरा छ । अब नेपाली कांग्रेसले आफ्नो घर ठिक राख्नु प¥यो । आफ्नो घर ठिक राख्नको निम्तीसभापतहिरुको बैठक साउनको पहिलो हप्ता भन्या छ । त्यसपछि महासमिति बैठकले बिधान संशोधन गर्ने भनेको छ । त्यसपछि महाधिबेशन मुखी नेपाली कांग्रेस अघि बढ्यो भने एउटा गति लिन्छ र एउटा दिशामा अघि बढ्छ । यो बिचमा नेपाली कांग्रेस र लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउनको लागि हरेक बिषयमा बोलेर मात्र हैन जनताले देख्ने गरी काम गरेर देखाउनु पर्छ । लोकतान्त्रीक ईतिहाँसमा पहिलो पटक प्रतिपक्ष मौन बसेर निति तथा कार्यक्रममा समर्थन गरेको छ ।
डा. कोईरालाले मात्र यस्ता कुरा बढी किन गर्दैछन् ?
तपाई कति बोल्या भन्छन् भनेर धेरैले सोध्छन् । तर मलाई मेरो आफ्नो चिन्ता छैन । एउटै मात्र चिन्ता हो नेपाली कांगेसलाई भोलीको लागि बलियो बनाउनु हो। जो सुकै आउनु होस्, नेपाली कांग्रेस लोकतन्त्रको लागि पहरेदारको काम गरोस् त्यती मात्र हो मेरो चिन्ता । पहिला कुराबाट पाठ सिक्नु प¥यो र गल्ती गर्दिन भनेर अघि बढ्नु पर्यो ।
गल्ती कमी कमजोरीलाई स्वीकार गर्न प¥यो । हामीलाई एमाले र माओवादीले मात्र हराएको हो त ? हैन नी । त्यो त संगठन भित्रको संगठन कमजोर भएर यो अबस्था आएको हो । कमजोर भएको कुरा स्वीकार गर्नु पर्यो त्यो खोजी तत्काल शुरु भईहाल्छ ।
पाटीै भित्र शक्ति सन्तुलन ब्यवस्थापन गर्न नसकेको भन्छन् नी ?
एउटा कुरा के बुझनु पर्यो भने हामी सामुहिक नेतृत्वको हिड्दैछौ । तर सामुहिक नेतृत्व जति भनेपनि प्रेसिडेन्ट ईज प्रेसिडेन्ट । सभापतिलाई त स्वीकार गर्नैपर्छ पार्टीको सभापति भनेर ।
त्यसो भए त तपाईले सभापतिको किन बिरोध गर्दै हुनुहुन्छ ?
विरोध गर्न त पाईन्छ नी । हिजोको निति तथा कार्यक्रमको बिरोध पनि गरिँन भने त कांगे्स कसरी चल्छ ? एमाले र माओवादीमा जस्तो चुप लागेर बस्नु पर्ने बाध्यात्मक अबस्था कांग्रेसमा छैन । हामी बोल्छौ । उहाँहरुमा लोकतान्त्रीक चरित्र छैन हामीमा लोकतान्त्रीक चरित्र छ भने कै यही हो ।
अलिक बढी बोलेको कुरा आई रहँदा अबको पार्टी सभापतिकोलागि तपाईको यस्ता कुरा आएका हुन् ?
हाहाहा.... हैन हैन , मेरो उहाँ आदरणीय सभापति जी नै हो । म मान्छु, पार्टी बिग्री राखेको छ, पार्टी कमजोर भईराखेको छ । पार्टी लोकतान्त्रीक पद्धतीबाट हिँडिराखेको छैन । त्यो हिँडाउनु प¥यो भनेर भन्दा खेरी शेखर अगाडी बढ्यो भन्नु गलत हो ।
गणतान्त्रिक चरित्र स्थापित गर्नको लागि के गर्ने ?
गणतन्त्र ठिकै छ राम्रै छ । अगाडी बढेकै छ । सन्तोष जनक नहुने कुरा हैन नी यो त बिस्तारै हुने कुरा हो । आशा धेरै गरेका थिए जनताले । त्यो त पुरा हुन सक्दैन । २–३ वटा कुरा हामीले बिचार गर्नु पर्छ , शुसाशन, भ्राष्टाचार मुक्त समाज, दण्डहिनताको अन्त्य यो चारवटा कुरामा हामीले जोड दिएर अगाडी बढ्न सक्यो भने गणतन्त्र आफै स्टाबलिस्ट भएर अघि बढेर जान्छ ।
अहिले गणतन्त्रको धर्म र मर्म अनुसार काम भएको छ ?
गणतन्त्र मात्र त पुरा गरेको छ तर लोकतन्त्रमा भने अझै हामीले प्रयास जारी राख्नु पर्छ । लोकतन्त्रको त धेरै कुराहरु हुन्छन् नी । त्यो कुराहरुलाई हामीले मनन् गर्नुपर्ने हुन्छ । जस्तो तपाईको संबिधानमा लेखिएका कुराहरुछन् लागु गर्नु प¥यो । प्रधानन्यायाधिशलाई कामु प्रधानन्यायाधिश ३ महिना ४ महिनासम्म हुँदैन । संबैधानिक निकायमा एक महिना भन्दा बढी खाली राख्न पाईँदैन भनेर संबिधान मै लेखेको छ । यस्ता कुराहरुलाई हामीले हेर्नु पर्नेहुन्छ । अहिले आई सकेको छैन र मैले नभनेको मात्र हो यो आउने क्रममा छ , प्रधानमन्त्री कार्यालयमा अभिशिष्ट अधिकार किन चाहियो ? संसदीय ब्यवस्थामा प्रधानमन्त्री सर्बैसर्बा हो, यो जरुरत छैन । अर्को कुरा गृहमन्त्रीले कन्ट्याक्टरहरुलाई गृहमन्त्रालयमा बोलाएर तपाईहरुलाई थुनिदिन्छु भनिरहनु पर्ने आबस्यकता छैन । कानुन छ नी त, कानुन अनुसार छैन भने थुनिदिनु नी त । बोलाएर धम्क्याउने तर्साउने हैन यो लोकतन्त्र हैन । बिधिको शासनमा हिड्नस प¥यो नी त, संबिधानमा लेखेको छ, ऐन कानुनमा के लेखेको छ काम गरेको छैन भने दण्डित गर्ने अधिकार त छदै छ नी ।
