भीष्मराज ओझा
काठमाडौँ– मुलुकमा झण्डै रु नौ खर्बको व्यापार घाटा रहेको अवस्थामा नेपाली चिया क्षेत्र भने आत्मनिर्भर भई निर्यातमा समेत टेवा पुर्याएको छ ।
आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा रु तीन अर्ब २५ करोड १६ लाख ८६ हजार मूल्य बराबरको १५ हजार ६८५ मेट्रिकटन चिया विभिन्न मुलुकमा निर्यात भएको राष्ट्रिय चिया तथा कफी विकास बोर्डले जनाएको छ । सोही आवमा मुलकभर २८ हजार ५९५ हेक्टर जमीनमा गरिएको चिया खेतीबाट २४ हजार ८०४ मेट्रिकटन चिया उत्पादन भएको तथ्याङ्क छ ।
साथै आव २०७४/७५ मा रु १२ करोड बराबरको ३७२ मेट्रिकटन चिया आयात भएको व्यापार तथा निकासी प्रवद्र्धन केन्द्रको तथ्याङ्क छ । त्यस्तै आव २०७३/७४ मा रु दुई अर्ब ५३ करोड ३८ लाख ८५ हजार मूल्य बराबरको चिया निर्यात भएको थियो भने रु नौ करोड १६ लाख ५१ हजार बराबरको चिया आयात भएको बोर्डका कार्यकारी निर्देशक शेषकान्त गौतमले जानकारी दिए ।
पूर्वका झापा, इलाम, पाँचथर, धनकुटा र तेह्रथुमका साथै दोलखा, रामेछाप, सिन्धुपाल्चोक, ललितपुर, कास्की, लमजुङलगायत जिल्लामा चिया खेतीको विस्तार भइरहेको छ । पछिल्लो तथ्याङ्कअनुसार वार्षिक रु दुई करोड ४८ लाख किलोग्राम तयारी चिया उत्पादन भएको देखिन्छ ।
त्यसमध्ये एक करोड ८८ लाख केजी सिटीसी तथा ५९ लाख केजी अर्थोडक्स चियाको उत्पादन भएको बोर्डको तथ्याङ्क छ । कूल क्षेत्रफलमध्ये १३ हजार ९२७ हेक्टरमा साना किसानतर्फको खेती विस्तार भएको छ भने साना चिया किसानको सङ्ख्या करीब १५ हजार १०० पुगेको छ ।
हाल तराईमा ३२ सिटीसी र दुई अर्थोडक्स चिया प्रशोधन केन्द्र सञ्चालनमा छन् भने पहाडमा ३१ ठूला तथा मझौला अर्थोडक्स चिया प्रशोधन केन्द्र सञ्चालनमा रहेको कार्यकारी निर्देशक गौतमले बताउनुभयो ।
चिया उद्योगमा ६० हजार प्रत्यक्ष रोजगारी
पछिल्लो समयमा स्पेसियल टी र ग्रीन टीको माग पूर्ति गर्न १०० भन्दा बढी लघु चिया प्रशोधन केन्द्र सञ्चालनमा आएका छन् । चिया उद्योगले करीब ६० हजार श्रमिकलाई प्रत्यक्ष रोजगारी दिइरहेको छ ।
नेपाली अर्थोडक्स चियाको ट्रेडमार्क कार्यान्वयनका लागि निर्देशिका तयार भइसकेको र सोको कार्यान्वयनका लागि काम भइरहेको बोर्डले जनाएको छ । यससँगै नेपाली अर्थोडक्स चियाले ब्राण्ड पहिचान बनाई तेस्रो मुलुकमा निर्यात बढाउन सहयोग पुग्ने छ ।
पछिल्लो समय चिया कृषक आफैँले वा सहकारीअन्तर्गत सानादेखि ठूला चिया प्रशोधन कारखाना स्थापना गर्ने कार्यले अभियानको रूप लिएको छ । यसले विगतमा देखिएको चिया किसान र उद्योगबीच हुने गरेको चियाको हरियोपत्तीको मूल्य विवादको समस्या हल भएको छ ।
नेपाली चियाको पहिचान एवं बजार विस्तारका लागि राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार मेलामा प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रमका लागि निरन्तरता दिनुपर्ने देखिन्छ । बोर्डले विदेशस्थित नेपाली कूटनीतिक नियोगमार्फत आगामी दिनमा नेपाली चियाको प्रवद्र्धनात्मक कार्यक्रम गर्ने जनाएको छ ।
चिया मजदुरका समस्या यथावत
सरकारले वि.सं २०७५ साउन १ गतेदेखि लागू हुने गरी चिया मजदुरको न्यूनतम पारिश्रमिक दैनिक रु २७८ बाट वृद्धि गरी रु ३८५ निर्धारण गरेको छ । तर चिया उद्योगलाई राज्यको तर्फबाट थप सुविधा नभएसम्म बढेको ज्याला दिन नसक्ने चिया उद्योगीको भनाइ छ ।
अर्कोतिर बढेको ज्याला निःशर्त पाउनुपर्ने भन्दै चिया मजदुर आन्दोलित छन् जसका कारण इलामका केही र झापाका धेरैजसो चिया बगान र कारखाना यतिखेर बन्द छन् । जसकारण वर्षभरकै उत्कृष्ट गुणस्तरको मानिने पहिलो टिपाइ (फस्ट फ्लस) नष्ट भएको र चिया उद्योगलाई दैनिक लाखौँ घाटा भइरहेको बोर्डले जनाएको छ ।
