-डा.राजेन्द्र प्रसाद कोइराला
परिचय
अमेरिका विश्वको सबैभन्दा ठूलो अर्थतन्त्र हो, र यसका नीतिहरूले विश्वव्यापी व्यापार, लगानी, र आर्थिक स्थिरतामा गहिरो प्रभाव पार्छ। हालैका वर्षहरूमा, विशेषगरी डोनल्ड ट्रम्पको दोस्रो कार्यकाल (२०२५) मा लागू भएका कर नीतिहरूले विश्वभर तरंग पैदा गरेका छन्। यी नीतिहरूले आयातमा उच्च भन्सार शुल्क, अनुदान कटौती, र आन्तरिक राजस्व वृद्धिलाई प्राथमिकता दिएका छन्। यस्ता नीतिहरूले अमेरिकी अर्थतन्त्रलाई बलियो बनाउने दाबी गरिए पनि, तिनले विश्वव्यापी आपूर्ति शृंखला, विकासशील देशहरू, र नेपालजस्ता साना अर्थतन्त्रहरूलाई जटिल चुनौतीहरू सिर्जना गरेका छन्।
अमेरिकी कर नीतिका प्रमुख विशेषताहरू
हालैका अमेरिकी कर नीतिहरूले निम्न क्षेत्रहरूमा जोड दिएका छन्:
उच्च भन्सार शुल्क: चीन, मेक्सिको, र क्यानडाबाट आयात हुने सामानहरूमा १०-२५% भन्सार शुल्क लागू गरिएको छ। ८०० अमेरिकी डलरभन्दा कम मूल्यका सामानहरूमा भन्सार छुट हटाइएको छ, जसले ई-कमर्स कम्पनीहरू (जस्तै शिन र टेमु) लाई ठूलो झट्का दिएको छ।
अनुदान कटौती: मिलेनियम च्यालेन्ज कर्पोरेशन (एमसीसी) जस्ता वैदेशिक अनुदान कार्यक्रमहरू बन्द गर्ने घोषणा गरिएको छ, जसले नेपालजस्ता देशहरूलाई प्रत्यक्ष असर पारेको छ।
आन्तरिक कर सुधार: कर्पोरेट कर दरहरू कम गर्ने र धनी व्यक्तिहरूका लागि कर छुटहरू बढाउने नीतिहरूले अमेरिकी उपभोक्ता खर्चलाई प्रोत्साहन गर्ने अपेक्षा गरिएको छ, तर यसले असमानता बढाएको छ।
चाइनिज विध्वान छन सोङ्ग आफ्नो भनाइ यसरि राख्छन,”अमेरिकी भन्सार कर नीतिले अरूको नोक्सानसँगै आफ्नो पनि अहित गर्नेछ । केही समययता अमेरिका सरकारले ‘राष्ट्रिय सुरक्षा वा व्यापार असमानता’ भन्दै अनियन्त्रित रूपमा भन्सार कर बढाई विश्वभरका व्यापार साझेदारसँग ‘बराबर भन्सार कर’ अझ बढी उठाउन लागेको छ । यसबाट वित्तीय व्यापार बजारमा ठुलो विश्वव्यापी तरंग उत्पन्न भएको छ । अमेरिकाको यो कदमले नियममा टिकेको बहुपक्षीय व्यापार व्यवस्था भंग भएको छ । र, स्वयं अमेरिकी अर्थतन्त्रमा ठूलो प्रतिकूल असर ल्याएको छ । तथ्यांक र प्राज्ञिक अनुसन्धानका दृष्टिकोणबाट हेर्दा अमेरिकी भन्सार कर नीतिले आफ्नो लक्ष्य प्राप्त गर्न असमर्थ रहने मात्र होइन, त्यसले अमेरिकी आन्तरिक अर्थतन्त्रको समस्यालाई समेत बढाइदिएको छ । त्यसबाट अरूको नोक्सान आफ्नो पनि अहितको अवस्था आएको छ ।
अमेरिकी ह्वाइट हाउसको सरकारी वेबसाइटमा अप्रिल १६ मा नयाँ अपडेट गर्दै भनिएको छ, ‘चीनले प्रतिशोधात्मक कदम चालेको हुनाले अमेरिकाले चिनियाँ मालसामानमाथि भन्सार कर बढाएर २४५ प्रतिशत पुर्याएको छ ।’ सन् २०१९ मा फेडरल रिजर्भ र कोलम्बिया युनिभर्सिटी आदि निकायको संयुक्त अनुसन्धानको परिणामले बढाएको भन्सार करको ९० प्रतिशतभन्दा बढीको मूल्य अन्ततोगत्वा अमेरिकी आयातकर्ता व्यापारीहरू र उपभोक्ताहरूले बेहोर्ने हो । अमेरिकी नेशनल रिटेल फेडेरेसनको सन् २०२२ को प्रतिवेदनमा भनिएको छ, ‘भन्सार कर नीतिले अमेरिकी परिवारले प्रतिवर्ष औसत ७०० अमेरिकी डलर बढी खर्च गर्नु परेको छ । यसको सबैभन्दा बढी भार मध्यम तथा न्यू आययुक्त परिवारलाई परेको छ । भन्सार कर ८० प्रतिशतभन्दा बढी हुँदा ९९ प्रतिशत अन्तर्राष्ट्रिय व्यापार रोकिने हुन्छ ।
अमेरिकाले असीमित भन्सार कर बढाउनुको एउटा उद्देश्य निर्माण उत्पादन व्यवसायलाई पुनः आफ्नो देश फर्काउनु र आर्थिक सुरक्षा भनिएको थियो । तर, तथ्यांकबाट यस्तो प्रभाव नगण्यमात्र परेको देखिएको छ । बोस्टन कन्सल्टिङ ग्रुपको सन् २०२३ को प्रतिवेदनले जनाउँछ, सन् २०१८ देखि २०२२ सम्म अमेरिकी निर्माण उद्योगको वार्षिक औसत रोजगार वृद्धि दर सरकारले लक्ष्य राखेभन्दा धेरै कम ०.३ प्रतिशतमात्र थियो । निर्माण उद्योगको पुनरावृत्तिका निम्ति पूर्ण उत्पादन आवश्यक हुन्छ । लागत मूल्यको मात्र हिसाब गरेर पुग्दैन । अमेरिका आफ्नैको श्रमको मूल्य उच्च छ । आधारभूत भौतिक संरचना पुराना भइसकेका छन् । वातावरणमा गम्भीर असर पर्नेछ । यी कुराले अमेरिकामा निर्माण उद्योगको पुनरावृत्तिका लागि ठुलो अवरोध खडा गरिदिएका छन् । त्यसैले अन्तर्राष्ट्रिय उद्योगहरूले दक्षिण पूर्व एसिया, मेक्सिको आदि ठाउँमा नजिकै आउट सोर्सिङ गरेर चीन र अमेरिकाको व्यापारिक तनावले ल्याएको अनिश्चितताबाट बच्ने प्रयास गरेका छन् ।
अमेरिकाले असीमित भन्सार कर बढाउनु दबाब दिएर व्यापार साझेदारलाई आफ्नो आज्ञाकारी बनाउन खोज्नु हो । त्यसको उद्देश्य व्यापार साझेदारलाई संवादमा आउन दबाब दिएको हुनसक्छ । तर दीर्घकालीन रूपमा हेर्दा त्यसले बजारका नियम तोड्दा विकृत बनाउने र अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध बिगार्ने स्पष्ट छ । अमेरिकी उपराष्ट्रपति जेडी भ्यान्सले अन्तर्वार्ता दिँदा चिनियाँहरूलाई ‘गाउँले’ भन्ने अनादरपूर्ण शब्द प्रयोग गरेपछि अमेरिकीलगायत विश्वका विभिन्न देशका जनताले आलोचना गरेका थिए । बीबीसीले युट्युबमा अमेरिकाको चीनप्रतिको भन्सार कर वृद्धिको समाचार धेरैपटक प्रसारण गरेको थियो । त्यसको कमेन्ट एरियामा चीनले अमेरिकी दबाबको विरोध गरेको थियो । त्यसलाई पहिलो पटक पूर्णरूपले समर्थन गरेको देखियो । यसबाट पनि अमेरिकी नीतिले अरू देशका जनताको मन जित्न नसकेको स्पष्ट हुन्छ । अमेरिकाको ‘बराबर भन्सार कर’ बढ्दै जान थालेपछि त्यसको प्रतिरोधमा चिनियाँ पक्षले आफ्नो अधिकार र हितको रक्षा गर्दै बहुलवादको संरक्षण गरेको छ ।
४० वर्षको सुधार तथा खुल्लापन नीतिका कारण भएको विकास र सञ्चयबाट चीन विश्वको दोस्रो ठुलो अर्थतन्त्र भइसकेको छ । चीन विश्वमा संयुक्त राष्ट्रसंघले निर्धारण गरेका सबै प्रकारका उद्योग भएको एकमात्र देश हो । लगातार १५ वर्षसम्म निर्माण उद्योगमा विश्वको पहिलो देश रहँदै आएको पनि छ । चीनको व्यावसायिक व्यवस्था र उद्योगसँग सम्बन्धित अन्य क्षमता सशक्त छ । आर्थिक विकासको आधार मजबुत एवं स्थिर छ । चीनको जनसंख्या १ अर्ब ४० करोड छ । बजार विशाल छ । प्रतिव्यक्ति जीडीपी १३ हजार अमेरिकी डलर नाघिसकेको छ । चिनियाँ समाज अहिले उपभोग क्षमताको स्तरोन्नतिको महत्वपूर्ण चरणमा पुगेको छ । बजार वृद्धिको पनि राम्रो संकेत देखिएको छ । लगानी र खपतको विशाल सम्भावनाले चिनियाँ अर्थतन्त्रको दिगो विकासलाई टेवा दिनेछ । उत्पादन व्यवसायमा उचित सहयोगात्मक संयोजनले गर्दा चिनियाँ उत्पादन वस्तुको अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा प्रतिस्पर्धात्मक शक्ति उच्च छ ।
केही वर्षदेखि चीनले सक्रिय भई अन्तर्राष्ट्रिय बजार विस्तार गर्दै विश्वका १५० भन्दा बढी देश र क्षेत्रको प्रमुख व्यापार साझेदार बन्न सफलता पाएको छ । यस बाहेक चीनले बीआरआई देशहरूबीचको व्यापारलाई पनि अघि बढाउँदै लगेको छ । यस वर्षको पहिलो तीन महिनामा बीआरआईमा पर्ने देशहरूसँगको चीनको निर्यात पोहोरको सोही अवधिको भन्दा ७.२ प्रतिशत अभिवृद्धि भएको छ । ती देशसँगको आयात–निर्यात चीनको सम्पूर्ण आयात निर्यातको ५० प्रतिशत नाघिसकेको छ ।
वहाको भनाइलाई अन्त गर्दै " यसरी, बहुपक्षीय बजारको सिर्जना हुँदैछ, यसको अर्थ चीनको कुनै एक देशमा मात्र निर्यात निर्भरता घट्दै गइरहेको छ । अमेरिकाले यसपटक भन्सार करको कचिंगल मच्चाउनुअघि नै त्यहाँ हुने निर्यात् चीनको कुल निर्यातको १३ प्रतिशत मात्र थियो । अमेरिकाको आयात–निर्यात पनि कुल अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारको १३ प्रतिशत मात्र छ । त्यसैले अमेरिकी पक्षले भन्सार कर बढाई ल्याएको नकारात्मक असरलाई प्रतिकार गर्ने चीन सरकार र चिनियाँ जनताको पूर्ण आत्मविश्वास र शक्ति छ ”.
अब कुरा गरौ अमेरिकी सरकारको वर्तमान कर नीतिले विश्व बजारलाई कस्तो असर गर्ने छ:
विश्व अर्थतन्त्रमा प्रभाव
व्यापार युद्ध: चीन, युरोपेली संघ, र अन्य देशहरूले अमेरिकी सामानहरूमा प्रतिशोधात्मक कर लगाएका छन्, जसले विश्वव्यापी व्यापारमा तनाव सिर्जना गरेको छ। उदाहरणका लागि, युरोपेली संघले अमेरिकी स्टील र आल्मुनियममा २६ अर्ब युरोको कर लगाउने घोषणा गरेको छ।
मूल्यवृद्धि: आयातित सामानहरूको मूल्य बढ्दा उपभोक्ता खर्चमा वृद्धि भएको छ। अमेरिकामा कपडा १७% र नयाँ कारको मूल्य ४,००० डलरले बढेको अनुमान गरिएको छ।
आर्थिक मन्दी: विश्लेषकहरूले ट्रम्पको कर नीतिलाई अमेरिकी अर्थतन्त्र अप्रत्यासित रूपमा खुम्चिएको कारण मानेका छन्, जसले विश्व अर्थतन्त्रमा नकारात्मक प्रभाव पारेको छ।
नेपालमा प्रभाव
नेपाल, एक सानो र आयातमा निर्भर अर्थतन्त्र भएको देश, अमेरिकी कर नीतिहरूबाट अप्रत्यक्ष रूपमा प्रभावित भएको छ। प्रमुख प्रभावहरू निम्न छन्:
निर्यातमा असर: नेपालले अमेरिकालाई गलैंचा, तयारी पोशाक, र हस्तकलाजन्य वस्तुहरू निर्यात गर्छ। उच्च भन्सार शुल्कले यी वस्तुहरूको माग घटाएको छ, जसले नेपाली निर्यातकर्ताहरूलाई नोक्सान पुर्याएको छ।
आईटी क्षेत्रमा चुनौती: अमेरिकालाई मुख्य आम्दानीको स्रोत बनाएका नेपाली आईटी फर्महरू भन्सार शुल्क र व्यापार प्रतिबन्धबाट प्रभावित भएका छन्।
वैदेशिक सहायता कटौती: एमसीसीअन्तर्गत नेपालले प्राप्त गर्ने ७४.७ करोड अमेरिकी डलरको अनुदान बन्द हुने सम्भावनाले प्रसारणलाइन र सडक स्तरोन्नति परियोजनाहरू अनिश्चिततामा परेका छन्।
चुनौतीहरू र समाधान
अमेरिकी कर नीतिहरूले नेपाललाई दीर्घकालीन चुनौतीहरू सिर्जना गरेका छन्। यी चुनौतीहरूको सामना गर्न निम्न कदमहरू चाल्न सकिन्छ:
निर्यात विविधीकरण: नेपालले आफ्नो निर्यात बजारलाई विविधीकरण गर्नुपर्छ र उच्च मूल्यका जैविक र हस्तकलाजन्य उत्पादनहरूमा जोड दिनुपर्छ।
आन्तरिक उत्पादन वृद्धि: आयातमा निर्भरता कम गर्न स्थानीय उत्पादन र स्वदेशी उद्योगलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ।
कूटनीतिक पहल: नेपालले अमेरिकासँग द्विपक्षीय सम्झौताहरू मार्फत व्यापार र सहायता सम्बन्धलाई बलियो बनाउनुपर्छ।
डिजिटल अर्थतन्त्र: आईटी र डिजिटल सेवाहरूलाई प्रवर्द्धन गरेर नेपालले अमेरिकी बजारमा नयाँ अवसरहरू खोज्न सक्छ।
आप्रवासन र रेमिटेन्स: अमेरिकामा रहेका नेपाली आप्रवासीहरू (टीपीएस धारकहरू) ले अमेरिकी अर्थतन्त्रमा योगदान पुर्याए पनि, कडा आप्रवासन नीति र आर्थिक दबाबले रेमिटेन्समा कमी आउने जोखिम छ।
निष्कर्ष
अमेरिकी कर नीतिहरूले विश्व अर्थतन्त्र र नेपालमा जटिल प्रभाव पारेका छन्। यी नीतिहरूले व्यापार, वैदेशिक सहायता, र रेमिटेन्समा चुनौतीहरू ल्याए पनि, नेपालले रणनीतिक कदमहरू चालेर यी प्रभावहरूलाई न्यूनीकरण गर्न सक्छ। निर्यात विविधीकरण, आन्तरिक उत्पादन वृद्धि, र वैकल्पिक बजारको खोजीले नेपाललाई यो परिवर्तनशील आर्थिक परिदृश्यमा बलियो बनाउन सक्छ। अन्ततः, नेपालले आफ्नो आर्थिक नीतिहरूलाई लचिलो र आत्मनिर्भर बनाएर अमेरिकी कर नीतिका नकारात्मक प्रभावहरूलाई अवसरमा बदल्न सक्छ।
