विराटनगर महानगरपालिका, कोशी प्रदेशको मोरङ जिल्लामा अवस्थित, यहाँका १७ नगरपालिकाहरू मध्ये एक महत्वपूर्ण शहर हो। २०२१ को जनगणना अनुसार, यो महानगरको कुल जनसंख्या २,४३,९२७ रहेको छ, जसमा १२१,९५४ पुरुष (५०.०%) र १२१,९७३ महिला (५०.०%) छन्। साक्षरता दर ८३.६१% रहेको यस शहरमा विविधता, सहिष्णुता र सहभागिताको अद्भुत उदाहरण पाइन्छ।
विराटनगरलाई बुझ्न धेरै कठिन छैन। यो न त धरानजस्तो विकट छ, न त काठमाडौंजस्तो अत्यधिक भीडभाडयुक्त। तर यो सहज पनि छैन—यसको जीवनशैली, सम्बन्धहरू र संस्कारहरूमा एक प्रकारको मौलिकपन छ, जुन यसलाई विशिष्ट बनाउँछ।
यहाँ बसोबास गर्ने प्रत्येक व्यक्तिको सम्बन्ध कतै न कतै हरेक वडासँग गाँसिएको हुन्छ। अनुहार चिनेको, आँखाले बोलेको, मौखिक रूपमा नभए पनि सम्बन्धहरू लयमा बगिरहेका हुन्छन्। चाडपर्वहरू—दशैं, तिहार, इद, होली—सबै मिलेर हर्षोल्लासका साथ मनाइन्छन्। विशेष गरी कृष्ण जन्माष्टमी पछिको दिन निस्कने रथयात्रा विराटनगरको सांस्कृतिक पहिचान बनिसकेको छ।
रथयात्रा: आस्था, आकर्षण र अवसर
यो नेपालकै एक विशाल रथयात्रा हो, जसले देश-विदेशका हजारौं भक्तजन र पर्यटकलाई आकर्षित गर्दछ। विशेषगरी भारतका सीमावर्ती क्षेत्रहरूबाट आगन्तुकहरूको उल्लेखनीय घुइँचो लाग्ने गर्दछ। त्यसैले यो सांस्कृतिक पर्वलाई अझ भव्य, व्यवस्थित र आधुनिक ढंगले मनाउनु अहिलेको आवश्यकता हो।
रथयात्रा धार्मिक मात्र नभई सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक गतिशीलता ल्याउने अवसर हो। बजार, व्यापार, पर्यटन, होटल, यातायात सबै क्षेत्रमा यसको प्रत्यक्ष प्रभाव पर्छ। यस वर्ष विराटनगर महानगरपालिकाले ४४ लाख ७८ हजार रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरी ५७ वर्ष पुरानो रथलाई भत्काएर नयाँ निर्माण थालेको छ। राधाकृष्ण मन्दिर व्यवस्थापन समितिको नेतृत्वमा यो कार्य भइरहेको छ।
प्रदेश सरकारले समेत यस पर्वलाई प्राथमिकता दिँदै कोशी प्रदेशका तीन जिल्लामा सार्वजनिक बिदा दिने परम्परा सुरु गरिसकेको छ। यसको अर्थ, यो पर्व अब केवल धार्मिक नभई प्रदेशको साझा सांस्कृतिक उत्सव बनिसकेको छ।
अबको सोच: उत्सवलाई शहरको उन्नतिको सूत्र बनाउने
अब प्रश्न उठ्छ—यो जनसागरलाई हामी कसरी स्वागत गर्ने?
१) रथयात्राको एक हप्ताअघि देखि नै सम्पूर्ण शहरलाई दिवालीझैँ प्रकाशमय बनाउने योजना बनाउन सकिन्छ। ‘उज्यालो विराटनगर’ भन्ने नारा दिँदै, प्रत्येक टोल, चोक र सडकलाई रंगीन बत्ती र झिलिमिली सजावटले सिँगार्न सकिन्छ।
२) होटल, धर्मशाला, लजहरूलाई अग्रिम बुकिङ र सुविधा विस्तार गर्न प्रेरित गर्नुपर्छ। आगन्तुकलाई स्वागत गर्न 'हस्पिटालिटी टास्क फोर्स' गठन गरिन सक्छ।
३) सुरक्षा व्यवस्था, महिला तथा बालबालिकाको सुरक्षाको सुनिश्चितता, स्वास्थ्य पोस्ट, ट्राफिक व्यवस्थापन जस्ता कुरामा नगर र प्रदेश सरकारले संयुक्त पहल गर्नुपर्छ।
४) झुलन पर्वदेखि नै सांस्कृतिक कार्यक्रमहरू आयोजना गरौँ—नृत्य, भजन, फोक कार्यक्रम, चित्रकला प्रदर्शनी, स्ट्रीट फूड फेस्टिभलहरू जस्ता गतिविधिहरूले विराटनगरलाई एक सांस्कृतिक राजधानी बनाउन सक्छ।
५) नयाँ रथका साथसाथै, सोच र दृष्टिकोणमा पनि नयाँपन ल्याउनु पर्छ। बजारको गतिशीलता केवल व्यापारीको जिम्मा होइन—यो प्रशासन, समुदाय र प्रत्येक नगरवासीको साझा प्रयासबाट सम्भव छ।
निष्कर्ष: सम्भावनाको सहर विराटनगर
विराटनगरमा क्षमता छ—धार्मिक सहिष्णुता, सांस्कृतिक विविधता र नागरिक सक्रियताको। अब आवश्यकता छ केवल सोच बदल्ने, योजनालाई व्यवहारमा उतार्ने र सहकार्यमा अघि बढ्ने। हामी तयार छौँ, शहर तयार छ, रथ तयार हुँदैछ—अब परिवर्तनको रथ हाँक्ने जिम्मा हाम्रै हो।
