नेपालको राजनीतिक इतिहासमा नयाँ दलहरूको उदय र तिनको प्रभाव एक महत्त्वपूर्ण विषय रहेको छ। हरेक निर्वाचनमा नयाँ राजनीतिक शक्तिहरूको आगमनले जनतामा आशा र उत्साह जगाउँदै आएको छ। तर के यो प्रवृत्ति वास्तवमै स्वस्थ र दीर्घकालीन राजनीतिक स्थिरताको लागि फाइदाजनक छ? यस लेखमा यस विषयलाई विभिन्न कोणबाट विश्लेषण गर्नेछु।
नेपालमा विगत केही दशकमा धेरै नयाँ राजनीतिक दलहरू उदय भएका छन्। नेकपा माओवादी, विवेकशील नेपाली, नयाँ शक्ति, मधेशका दलहरु, साझा पार्टी र राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी यसका केही उदाहरण हुन्। यी दलहरूले आफूलाई परम्परागत राजनीतिक दलहरूभन्दा फरक र नवीन विचारका वाहकको रूपमा प्रस्तुत गरे। जनताले पनि यी दलहरूलाई नयाँ आशाका रूपमा हेरे र केही हदसम्म समर्थन पनि गरे। राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीलाई त निकै राम्रो मत पनि प्राप्त भएको छ । पार्टी सरकारमा राम्रै हैसियतमा पनि पुग्न सफल भएको छ । अब उसले जनताको आशा बमोजिम काम गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।
अहिले देशमा फेरी काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन शाह र धरान उपमहानगरपालिका मेयर हर्क साम्पाङ जस्ता स्वतन्त्र उम्मेदवारहरूको विजयले नयाँ राजनीतिक शक्तिप्रति जनताको चाहना झल्काएको छ। बालेनले नयाँ खोलेर राष्ट्रिय राजनीतिमा आउने सोच साच्चिकै बनाएका हुन् वा यी सब हल्ला हुन् वा जनताको अपेक्षा मात्रै हो ? यो त समयले बताउने छ । तर अहिले सामाजिक संजालमा , चोक र गल्लिहरुमा बालेन शाह जस्ता नेताले दल खोल्नु पर्छ भन्ने आवाज बलियो बन्दै गएको छ ।
अहिले चर्चामा रहेको राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको पनि कामको विश्लेषण त गर्ने बेला अझै भएको छैन तर पनि राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीमा देखिरहेको अस्थिरता र सरकारमा बसेर पनि तत्काल डेलिभर गर्न कठिनाइ देखिरहेको कारण पनि जनतामा केहि निरासा भने छाएको पक्कै छ ।नयाँ दल प्रतिको यो विश्वास कायम राख्न चुनौतीपूर्ण हुनेछ। पार्टीले आफ्ना वाचाहरू पूरा गर्न र जनताको अपेक्षा अनुरूप काम गर्न सक्नुपर्नेछ। समग्रमा, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको उदयले नेपाली राजनीतिमा नयाँ गतिशीलता ल्याएको छ र यसले लोकतन्त्रलाई अझ सशक्त बनाउने आशा भने पक्कै जगाएको छ।राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको सफलता वा असफलताले नेपालको राजनीतिक भविष्यमा महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्छ। यसको प्रदर्शनले नयाँ राजनीतिक शक्तिहरूप्रति जनताको विश्वासलाई निर्धारण गर्नेछ र देशको लोकतान्त्रिक प्रक्रियालाई प्रभावित पार्नेछ।
नयाँ दलहरूले ल्याउन सक्ने सकारात्मक परिवर्तनहरुमा नवीन विचार र दृष्टिकोण, युवा र नयाँ नेतृत्वको उदय, परम्परागत राजनीतिक संस्कृतिमा परिवर्तन लगायतका मुख्य बुदा हुन तर के सबै नयाँ भन्नेले यी बुदा आफुले लागु गर्न सकेका छन् त आफ्नै पार्टीमा ?
नेपालको राजनीतिक इतिहासमा हरेक महत्त्वपूर्ण मोडमा नयाँ राजनीतिक दलहरूको उदय भएको देखिन्छ। तर के वास्तवमै हरेक पटक नयाँ दलको आवश्यकता छ? यो प्रश्नको उत्तर खोज्न हामीले पुराना दलहरूको कार्यशैली र उनीहरूका असफलताहरूलाई गहिरोसँग विश्लेषण गर्नुपर्छ।
पुराना दलहरूको असफलता:
१. भ्रष्टाचार र अनैतिकता: धेरै पुराना दलहरू सत्तामा पुगेपछि भ्रष्टाचारमा लिप्त भएका छन्। यसले जनताको विश्वास गुमाएको छ।
२. आन्तरिक लोकतन्त्रको अभाव: धेरै दलहरूमा आन्तरिक लोकतन्त्रको कमी देखिन्छ, जसले गर्दा नयाँ र योग्य नेतृत्वको विकास हुन सकेको छैन।
३. विचारधाराको कमजोरी: समयानुकूल आफ्नो विचारधारा परिमार्जन गर्न नसक्नु पनि पुराना दलहरूको कमजोरी हो।
४. जनताको आकांक्षा पूरा गर्न असफल: आम नागरिकको आर्थिक र सामाजिक उन्नतिका लागि ठोस कार्यक्रम ल्याउन नसक्नु पनि एउटा प्रमुख कारण हो।
अर्को तर्फ "नयाँ" शब्दको प्रयोग राजनीतिमा एक आकर्षक र प्रभावकारी रणनीति बनेको छ। तर के सबै नयाँ दलहरू वास्तवमै नयाँ विचार र कार्यशैली लिएर आउँछन्? धेरै अवस्थामा "नयाँ" भनिएका दलहरू पनि पुराना दलहरूकै नेता वा कार्यकर्ताहरूद्वारा गठित हुने गरेका छन् वा उनीहरु पनि केहि समयमा नै पुरानै ढाचामा बद्लिने गरेका उदाहरण धेरै छन् । यसले "नयाँ" को वास्तविक अर्थ र महत्त्वमाथि प्रश्न उठाउँछ।
प्रत्येक निर्वाचनमा कुनै न कुनै नयाँ शक्ति भनेर दलको जन्म हुने गरेको छ तर निरन्तर नयाँ दलहरूको उदयका नकारात्मक प्रभावहरूमा राजनीतिक अस्थिरता, नीति निर्माणमा निरन्तरताको अभाव, जनतामा भ्रम र निराशा, मतदाताहरूमा थकान र उदासीनता लगायतका प्रभाव पर्ने गरेको छ ।
हरेक निर्वाचनको बेला नयाँ दलहरूको गठन मात्र समाधान होइन नेपालमा। आवश्यकता छ गहन राजनीतिक सुधारको, जसमा राजनीतिक दलहरूको आन्तरिक बलियो लोकतन्त्रीकरण, , भ्रष्टाचार विरुद्धको कठोर कानून र कार्यान्वयन, शिक्षा र जनचेतनामा जोड, युवा नेतृत्वलाई प्रोत्साहन,देशको सबै क्षेत्रमा सुधारका संकेत लगायतका कुरा र काम दुवै गर्न आवश्यक छ।
नेपालको राजनीतिक इतिहास विविधता र परिवर्तनले भरिएको छ। पछिल्लो समयमा धेरै नयाँ राजनीतिक दलहरू उदय भएका छन्, तर तिनीहरूबीच एकता कायम गर्न नसक्नुले केही महत्त्वपूर्ण प्रश्नहरू उठाएको छ। नयाँ दलहरूको उदय विभिन्न विचारधारा र दृष्टिकोणहरूसँग भएको छ। केही दलहरू आर्थिक उदारीकरणमा जोड दिन्छन् भने अन्य सामाजिक न्यायमा। यस्तो विचारधारागत भिन्नताले एकता कायम गर्न चुनौती सिर्जना गरेको छ। प्रत्येक दलका नेताहरूमा आफ्नो पार्टीलाई अगाडि बढाउने र आफू नै प्रमुख नेता बन्ने चाहना हुन्छ। यस्तो व्यक्तिगत महत्वाकांक्षाले पनि एकतामा बाधा पुर्याएको देखिन्छ। नयाँ दलहरूसँग प्रायः सीमित संसाधनहरू हुन्छन्। यसले गर्दा तिनीहरू एक-अर्कासँग प्रतिस्पर्धा गर्न बाध्य हुन्छन्, जसले एकतालाई कठिन बनाउँछ। केही नयाँ दलहरू पुराना दलहरूबाट विभाजित भएर आएका हुन्। यस्तो अवस्थामा पुराना मतभेद र द्वन्द्वहरूले एकतामा बाधा पुर्याउन सक्छन्।
नेपालको राजनीतिमा नयाँ दलहरूको उदय स्वाभाविक र केही हदसम्म आवश्यक प्रक्रिया पनि हो। तर यसलाई मात्र समाधानको रूपमा हेर्नु भ्रामक हुन सक्छ। वास्तविक परिवर्तन ल्याउन नयाँ र पुराना सबै दलहरूले आफ्नो कार्यशैली, नीति र सिद्धान्तमा सुधार गर्नुपर्छ। जनताले पनि नयाँ वा पुरानो भन्दा पनि दलहरूको कार्यक्षमता, इमानदारिता र जवाफदेहितालाई मूल्याङ्कन गर्नुपर्छ। यसरी मात्र हामी स्थायी राजनीतिक स्थिरता र विकासको दिशामा अघि बढ्न सक्छौं।
