-बिबेक दाहाल
नेपालको युवा जनसंख्या देशको सबैभन्दा मूल्यवान सम्पत्ति हो। तर दुर्भाग्यवश, धेरै युवाहरू रोजगारी र उज्ज्वल भविष्यको खोजीमा विदेशीन बाध्य छन्। यो प्रवृत्तिले देशको विकासमा गम्भीर असर पारिरहेको छ। तथापी, केही साहसी युवाहरू विदेश पलायनको मोह त्यागेर आफ्नै देशमा केही गर्न चाहिरहेका छन्। यस लेखमा म त्यस्ता युवाहरूले सामना गर्नुपर्ने चुनौतीहरू र तिनको समाधानका उपायहरू बारे चर्चा गर्नेछु।
१. सामाजिक मान्यता: "विदेश जानु नै सफल हुनु हो" भन्ने धारणा
नेपाली समाजमा विदेश जाने व्यक्तिलाई सफल मानिने सामाजिक रुपमा लोकप्रिय हुदै गएको मान्यता हो । यसले गर्दा स्वदेशमै बसेर केही गर्न खोज्ने युवाहरूलाई हेर्ने दृष्टि नै फरक छ । उनीहरूको प्रयासलाई कम आँकलन गरिन्छ र समाजबाट पर्याप्त सहयोग र प्रोत्साहन पाउँदैनन्। यो मानसिकता परिवर्तन गर्न आवश्यक छ। अभिभावकको करले पनि युवाहरुमा स्वदेशमा नै बस्नु भनेको हीनता बोध हो भन्ने मान्यता छ। सम्भावना बोकेका युवा र भविष्यमा देशमै रोजगारी सिर्जना गर्न सक्ने युवाहरु पनि विदेश नै अन्तिम गन्तब्य बनिरहेका छन् । स्थानीय स्तरमा सफल भएका उद्यमीहरूको कथा प्रचार गर्ने, स्कूल र कलेजहरूमा स्वदेशी रोजगारीको महत्त्व बुझाउने कार्यक्रमहरू आयोजना गर्ने जस्ता प्रयासहरूले यस्तो सोचमा परिवर्तन ल्याउन सक्छ। अनि सामाजिक रुपमा विदेश नै अन्तिम विकल्प बनाउन युवाहरुलाई फोर्स गर्ने तत्वहरुलाई पनि सम्झाउनु जरुरी छ ।
२. सरकारी काममा ढिलासुस्ती हुनु
सरकारी कार्यालयहरूमा हुने ढिलासुस्तीले युवा उद्यमीहरूको उत्साह मार्ने गर्छ। व्यवसाय दर्ता, कर तिर्ने प्रक्रिया, आवश्यक अनुमतिहरू प्राप्त गर्ने कार्य जटिल र समय खर्चिलो हुँदा धेरै युवाहरू निराश हुन्छन्। नयाँ व्यवसाय दर्ता गर्न, आवश्यक अनुमति लिन वा सरकारी सेवा प्राप्त गर्न अनावश्यक समय र श्रोत खर्च गर्नुपर्ने हुन्छ। यसले गर्दा युवाहरूको उत्साह र जोश मर्न सक्छ। एउटा कोठाबाट अर्को सरकारी अफिसको कोठा चाहार्दा चाहर्दै त्यो युवामा निरासा छाउने गरेका उदाहरण हाम्रै वरिपरी नै छन् । यसको समाधानका लागि सरकारले डिजिटल प्रणालीको प्रयोग बढाउनु पर्छ, कर्मचारीहरूलाई तालिम दिनुपर्छ र भ्रष्टाचार नियन्त्रणका लागि कडा कदम चाल्नुपर्छ। युवाहरुलाई प्रोत्साहन गर्न बरु कामलाई युवाहरुको ढोका सम्म नै संयन्त्र प्रयोग गरेर सहयोग गर्न सकिन्छ ।
३. युवा केन्द्रित नीतिको कमी
धेरैजसो सरकारी नीतिहरू युवाहरूको आवश्यकता र क्षमतालाई ध्यानमा राखेर बनाइएका छैनन्। युवा उद्यमीहरूलाई प्रोत्साहन गर्ने, स्टार्टअपहरूलाई सहयोग गर्ने, र युवाहरूलाई निर्णय प्रक्रियामा सहभागी गराउने नीतिहरूको आवश्यकता छ। सरकारले युवाहरुलाई प्रोत्साहन गर्न परामर्श सेन्टर तयार गर्ने, युवा उद्यमशीलता कोष स्थापना गरेर वास्तविकता युवा उद्यमीहरुलाई पहिचान गरेर सहयोग गर्न सकिन्छ, र युवा-मैत्री कानून बनाउने जस्ता कदमहरू चाल्नुपर्छ।
४. खराब राजनीतिक वातावरण
नेपालको अस्थिर राजनीतिक अवस्थाले युवाहरूलाई निराश बनाएको छ। मलाई लाग्छ युवाहरुलाई अहिले नेपालमा बस्न मन नलाग्ने प्रमुख कारण अहिलेको भ्रष्टाचार, नेपोटिज्म, र राजनीतिक दलहरूबीचको अनावश्यक तनावले हो । यसको समाधानका लागि राजनीतिक दलहरू सच्चिनुपर्ने हुन्छ, पारदर्शिता बढाउनुपर्छ र देशको हितलाई प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ। देशमा राजनीतिक रुपमा सकारात्मक सोच विकास गरेर देश बनाउने अभियानमा राजनीतिक दल लागे भने यसले युवाहरुमा पनि केहि आशाका बिन्दुहरु देखिन सक्छन । देश मै केहि होला भन्ने आशामा उनीहरुले भविष्य यहि नेपालमै देख्न थाल्छन् ।
५. जीवन उपयोगी शिक्षाको कमी
नेपालको शिक्षा प्रणाली थियोरीमा बढी केन्द्रित छ र व्यावहारिक सीपहरूको कमी छ। यसले गर्दा विद्यार्थीहरू स्नातक पढीसके पछि रोजगारीका लागि तयार हुँदैनन्। शिक्षा प्रणालीमा सुधार ल्याई व्यावहारिक सीप, उद्यमशीलता, र नवीन सोचलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ। इन्टर्नशिप र अप्रेन्टिसशिप कार्यक्रमहरू बढाउनु पर्छ। आफुले चाहेको बिषय नेपालमा पढ्ने वातावरण नहुदा पनि विदेश गएर पढ्न बाध्य छन् युवाहरु । यहाँका विश्वविद्यालयको शैलीमा खोट देखेर पनि हजारौ बिद्यार्थी विदेश जाने ट्रेन्ड नै बिकसित भएको छ । नेपालका विश्वविद्यालयहरु पनि सुधार्नुपर्ने आवस्यकता रहेको छ ।
६. उचित काम र अवसरको कमी
बेरोजगारी नेपालको ठूलो समस्या हो। धेरै युवाहरू आफ्नो योग्यता अनुसारको काम नपाएर निराश छन्। यसको समाधानका लागि सरकार र निजी क्षेत्रले मिलेर नयाँ रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना गर्नुपर्छ। स्थानीय स्रोत र साधनको उपयोग गरी नयाँ उद्योगहरू स्थापना गर्ने, पर्यटन क्षेत्रलाई बढावा दिने, र कृषि क्षेत्रको आधुनिकीकरण गर्ने जस्ता कदमहरूले रोजगारी बढाउन सक्छ। देशमा पर्याप्त रोजगारीका अवसरहरू सिर्जना हुन नसक्दा युवाहरूले आफ्नो क्षमता अनुसारको काम पाउँदैनन्। न्यून तलब र अस्थायी प्रकृतिका रोजगारीले युवाहरूलाई आकर्षित गर्न सक्दैन। यसले गर्दा उनीहरू विदेशमा काम खोज्न बाध्य हुन्छन्।
७) पूँजीको अभाव र बैंकहरूको भूमिका
युवा उद्यमीहरूको सबैभन्दा ठूलो समस्या पूँजीको अभाव हो। धेरैजसो युवाहरूसँग आफ्नो व्यवसाय सुरु गर्न पर्याप्त पैसा हुँदैन। यस्तो अवस्थामा बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्। तर, दुर्भाग्यवश, बैंकहरू युवाहरूको नयाँ आइडियामा लगानी गर्न हिच्किचाउँछन्। उनीहरू प्रायः धितोको रूपमा जग्गा वा अन्य सम्पत्ति माग्छन्, जुन धेरै युवाहरूसँग हुँदैन। बैंकहरू र अन्य लगानीकर्ताहरू प्रायः पारम्परिक व्यवसायहरूमा मात्र लगानी गर्न चाहन्छन्। नवीन र अभिनव विचारहरूलाई प्रायः जोखिमपूर्ण मानिन्छ र त्यसैले वित्तीय समर्थन पाउन कठिन हुन्छ। यसले गर्दा युवाहरूको सिर्जनशीलता र नवप्रवर्तनलाई निरुत्साहित गर्छ। यस्तो अवस्थामा सरकारले चाहने हो भने केहि नीतिहरुलाई परिमार्जन गरी युवाहरुको लागि नयाँ ढोका खोल्न सक्छन । बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले युवा उद्यमीहरूका लागि विशेष ऋण योजनाहरू ल्याउनुपर्छ, जसमा कम ब्याजदर र लचिलो धितो नीति होस्।
युवाहरूले विदेशमा कमाएको पैसा नेपालमा पठाए पनि, उनीहरूको श्रम र सीपको लाभ अन्य देशले लिइरहेको हुन्छ। युवाहरूको ठूलो संख्यामा विदेश पलायनले परिवार र समुदायमा विभिन्न सामाजिक समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। नेपालका युवाहरूसँग देश विकास गर्ने क्षमता र जोश छ। तर उनीहरूलाई उचित वातावरण र अवसरको आवश्यकता छ। सरकार, निजी क्षेत्र, शैक्षिक संस्थाहरू र समाजले मिलेर युवाहरूलाई स्वदेशमै केही गर्ने वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ।
