नेपाल तिब्बत र चीनबीचको सम्बन्ध गहिरो, ऐतिहासिक र आध्यात्मिक तहसम्म जोडिएको विषय हो। तर पछिल्ला वर्षहरूमा यो सम्बन्धलाई राजनीतिक दृष्टिले तोडमोड गरी प्रस्तुत गर्ने प्रयासहरू भइरहेका छन्। दलाई लामा कुनै व्यक्तिको नाम होइन — यो तिब्बती बौद्ध धर्मको सर्वोच्च आध्यात्मिक नेताको पद हो। “दलाई” शब्द मंगोलियन भाषाबाट आएको हो, जसको अर्थ “महासागर” हुन्छ, र “लामा” भनेको धर्मगुरु हो — जसले जनतालाई करुणा, शान्ति र सत्यको बाटोमा अघि बढ्न प्रेरित गर्छ।
यस अर्थमा, दलाई लामा राजनीतिक व्यक्तित्व होइनन्, उहाँ एक धार्मिक गुरु र आध्यात्मिक मार्गदर्शक हुनुहुन्छ। उहाँको उद्देश्य शक्ति, शासन वा राजनीति होइन, बरु मानवता, करुणा र नैतिकताको शिक्षालाई फैलाउनु हो। हालका दलाई लामा — तेन्जिन ग्यात्सो, चौधौं दलाई लामा — सन् १९३५ मा तिब्बतमा जन्मिनुभयो र बाल्यकालमै तिब्बती बौद्ध परम्पराअनुसार पुनर्जन्मको रूपमा चिनिनुभयो। सन् १९५९ मा चीनले तिब्बत कब्जा गरेपछि उहाँ भारतको धर्मशालामा निर्वासित हुनुभयो र त्यहीँबाट विश्वभर अहिंसा, शान्ति र सह–अस्तित्वको सन्देश फैलाइरहनुभएको छ।
नेपालमा केही वर्षयता “Gen G Revolution” जस्ता नयाँ पुस्ताको सामाजिक जागरण र असन्तुष्टि बढिरहेको देखिन्छ। यसबीचमा केहीले आरोप लगाएका छन् कि २०८२ - भदौ २३–२४ गते Gen G आन्दोलन को दिन कालो टी–शर्ट लगाएका युवाहरूको समूह (जसलाई “T.O.B” वा अन्य नामले चिनिन्छ) को गतिविधिमा तिब्बती वा बाह्य प्रभाव रहेको देखछन। तर यस्ता आरोपहरू तथ्यका आधारमा प्रमाणित छैनन्। यदि साँच्चिकै यस्ता गतिविधिहरू विदेशी शक्तिबाट प्रेरित राजनीतिक आन्दोलन थिए भने — नेपालका सुरक्षा संयन्त्रहरू (जस्तै राष्ट्रिय अनुसन्धान विभाग, सि.आई.बी., गुप्तचर निकाय, र प्रहरी प्रशासन) पहिले नै सक्रिय भएर अनुसन्धान, निगरानी र नियन्त्रणका कदम चालेका हुने थिए। नेपालको सुरक्षा प्रणाली यति कमजोर छैन कि लामो समयसम्म यस्तो गतिविधि देखिन दिइरहोश ।चाईना को छिमेक देशमा आफ्नै देश बिरुद्ध लागेको युवाहरु कोगतिबिधीबरे येतिक बर्शसम्म थाहाहुदैन थियो होला ? चाइना मुक्दर्शक भये बसदैनथियो होला ? त्यसैले यस्ता हल्ला र प्रचार राजनीतिक उद्देश्यले फैलाइएका भ्रम हुन्, जसमा प्रमाणभन्दा बढी शंका मिसाइएको छ।सबै प्रोगन्डा हुन ।
नेपालले सुरु देखिनै “एक चीन नीति” अपनाएको छ, जसअनुसार नेपालले तिब्बतलाई चीनको हिस्सा मानेको छ। त्यसैले नेपालमा रहेका तिब्बती शरणार्थीहरूले धार्मिक, सांस्कृतिक र आर्थिक गतिविधि मात्र गर्न पाउँछन्; राजनीतिक गतिविधिमा संलग्न हुन अनुमति छैन। तिब्बती समुदाय नेपालमा बौद्ध धर्मको संरक्षण, हस्तकला, र पर्यटन–सम्बन्धी कार्यमा केन्द्रित छन् — उनीहरूका गतिविधिलाई “राजनीतिक षड्यन्त्र” भनेर चित्रण गर्नु गलत र प्रमाणविहीन हो।
नेपालको भूमिका यसबीचमा सन्तुलित र विवेकपूर्ण रहनु आवश्यक छ — न चीनविरुद्ध, न तिब्बतविरुद्ध। बरु नेपालले शान्ति, आध्यात्मिकता र सहअस्तित्वको सेतु बन्न सक्ने क्षमतामा गर्व गर्नुपर्छ। तिब्बती बौद्ध धर्म, नेपालको प्राचीन सभ्यता र हिमालयको आत्मा एउटै आध्यात्मिक धागोले बाँधिएका छन्। यो सम्बन्ध भू–राजनीतिभन्दा माथि, मानवीय करुणा, आत्म–शक्ति र आध्यात्मिक एकताको प्रतीक हो — शान्ति, स्वाभिमान र दयाको मुर्ति । हरि ॐ।
