सुमन सुस्केरा
विराटनगर, १ असार ।
एक नम्बर पूदेश सरकारले आर्थिक बर्ष २०७५-७६ को लागि ३५ अर्ब ९३ करोड ६० लाखको बजेट सार्बजनिक भएको छ । प्रदेश सरकारका आर्थिक मामिला तथा योजना मन्त्री ईन्द्र आङ्बोले आगामी आर्थिक बर्ष २०७५÷०७६को बजेट प्रस्तुत गर्दै भौतिक पुर्बाधारमा ९अर्ब ५० करोडको बजेट बिनियोजन गरेका छन् । सबैभन्दा कम बजेट युवा तथा खेलकुदमा ४३ करोड बिनियोजना गरिएको छ । जलश्रोत तथा उर्जामा ७१ करोड बिनियोजना गरिएको छ भने पर्यटनमा ८९ करोड बिनियोजना गरिएको छ । त्यस्तै कृषिलाई बजेटले उपेक्षा गरिएको छ । 
कृषिको लागि भन्दै कृषि करिडोरको स्थापना गर्दै कृषिकै माध्यामबाट गरिबी न्युनिकरण गर्ने योजना अघि सारेको प्रदेश सरकारले कृषिको लागि भने जम्मा ८५ करोडको बजेट विनियोजन गरिएको छ । त्यस्तै उद्योग क्षेत्रको लागि १ अर्ब ३० करोड रकम बिनियोजना गरिएको छ । औद्योगिक ग्राम, अन्ताष्ट्रिय औद्योगिक प्रदर्शनी केन्द्र, लगायतको बिषय औद्योगिक क्षेत्रको लागि समेटीएको छ । शिक्षा क्षेत्रको लागि १ अर्ब ३५ करोड बिनियोजन गरिएको छ । साक्षर प्रदेश, मनमोहन पोलिटेक्नीकलाई प्राबिधिक बिश्वबिद्यालय, जनता चिकित्स शिक्षा कोष, आवासिय बिद्यालय निर्माण, महेन्द्र मोरङलाई ईलाईब्रेरी संचालन, लगायतका बिषय बजेटमा समेटिएका छन् ।
त्यस्तै स्वास्थ्य क्षेत्रको लागि प्रदेश सरकारले १ अर्ब ४४ करोड बजेट छुट्याएको छ । यसको लागि प्रदेश स्तरको ५ सय शैयाको प्रदेश अस्पताल, कोशी अञ्चल अस्पताललाई शिक्षण अस्पताल, मंगलवारे अस्पतालाई ट्रमा सेन्टर अस्पतालको रुपमा काम शुरु गरिने उल्लेख गरिएको छ । त्यस्तै सरकारले एक नम्बर प्रदेशलाई सुर्ति तथा मदिरालाई पुर्ण रुपमा नियमन गर्ने जनाएको छ । 
९ अर्ब ५० करोड बजेट भौतिक पुर्बाधारमा छुट्याएको प्रदेश सरकारले नुमना बस्ती, ५ बर्षमा सुकुम्वासी समस्या समाधानको लागि घर निर्माण, वस्ती विकासलाई ब्यवस्थापन, मन्त्रालय तथा भवन निर्माण, नयाँ सहर निर्माणको लागि सम्भाब्यताको खोजी गर्दै काम शुरु गरिने, कम्तीमका २ वटा स्मार्ट सिटीको लागि सम्भाब्यता अध्ययन गरिने उल्लेख छ।
पुर्ब पस्चिम राजमार्गको कोशी व्यारेज देखि प्रदेश १ को राजमार्गको कांकडभिट्टा सम्मको सडकलाइ ६ लेनमा विस्तार गर्ने कार्य प्रारम्भ, बिराटनगर–रानी–किमाथाङका सडकलाइ प्रदेशको गौरबको अयोजनाको रुपमा संचालन गर्ने, आगामी आर्थिक बर्षमा विराटनगर–रानी–धरान मेट्रो तथा मोनोरेल संचालनको सम्भाव्यता अध्ययन शुरु गरिने बजेटमा समेटिएको छ ।
(यस्तो पुर्ण पाठ)
माननीय सभामुख महोदय,
१. नपेाली जनताले लामो समय दखेख पररवततनको खनखतत गरेका गौरवपूणत अन्दोलनहरु, जनयुद्ध,
जनअन्दोलन, जनजाती एवम् मधशे अन्दोलनका कारण प्राप्त ईपलखधधको रुपमा गठन भएको
प्रदशे सरकारको तर्तबाट यस गररमामय सभामा नेपालको संखवधानको धारा २०७ बमोखजम
अखथतक माखमला तथा योजना मन्रीको हखैसयतले अगामी अखथतक बष त२०७५/७६ को बजेट
प्रस्तुत गनत पाईँदा ऄत्यन्त गौरवाखन्वत भएको छु । यस ऄवसरमा नेपालको राजनीखतक खवकास र
सामाखजक रुपान्तरणको क्रममा भएका खबखभन्न संघषतमा अफ्नो ऄमूल्य जीवन बखलदान गनुतहुने
सतपूणत महान शखहदहरु, बेपत्ता तथा घाआते योद्धाहरु र वहाँहरुको पररवारजन लगायत अम
जनसमुदायमा हाखदतक सतमान प्रकट गनत चाहन्छु । २. गत वष त२०७४ मंखसर १० र २१ गते भएको प्रदशे सभाको खनवातचन पश्चात गठन भएको प्रदशे सरकार सबैसँग सहकायत गदै संखघयता कायातन्वयन मार्तत् प्रदेशवासीको घर दैलोमा पुग्ने जमको गरररहकेो छ ।
३. प्रदशे सरकारको गन्तव्य ''प्रदशेका नागररकहरुका लाखग सवेा , सुरक्षा, सुशासन र सतमान '' गद ै सबैभन्दा वेश १ नं. प्रदेश खनमातण गनुत हुनेछ ।
४. अगामी अखथतक वषतको बजेट तजुतमा गदात मैले नेपालको संखवधान, अवखधक योजना, खवखनयोजन खवधयेक -२०७५ को खसद्धान्त र प्राथखमकता , जनऄनुमोखदत खनवातचन घोषणा-पर, प्रदशे सरकारको नीखत तथा कायतक्रम , खदगो खवकासका लक्ष्य , प्रदशे सरकारको प्राथखमकताका कायतक्रमहरु, प्रदेश सभाका माननीय सदस्यहरुले ईजागर गनुत भएका खवषय र खदनु भएका सुझावहरुलाइ मागतदशतनका रुपमा खलएको छु । खवखभन्न राजनैखतक दल, नागररक समाज, बुखद्धखजवी वगतहरु, खनजी क्षेर, संघ संस्था र देश खवदेशमा रहनु भएका सतपूणत खददी वखहनी तथा दाजु भाआहरुले खदनु भएको सुझावलाइ समेत ध्यान खदएको छु।
माननीय सभामुख महोदय,
५. ऄब म प्रदेश सरकारको यथाथत अखथतक खस्थखतको संखक्षप्त जानकारी गराईँछु ।
2
६. संघीय सरकारबाट प्राप्त हुने समानीकरण ऄनुदान , सशतत ऄनुदान, समपुरक ऄनुदान र खवशेष ऄनुदान तथा प्रदेशको राजस्वलाइ पररचालन गरी प्रदेशका कायतक्रमहरु सञ्चालन गररनेछ ।
७. मलैे खमखत २०७४।१२।२९ गते प्रस्तुत गरेको चालु अखथतक बषकतो बजेट ऄनुमान मध्ये २०७५ जेष्ठ
मसान्तसतम रु. ४० करोड २२ लाख २१ हजार खच तभएको छ । जस मध्ये चालु तर्त रु. ३३
करोड ४३ लाख ३ हजार र पुँजीगत तर्त रु. ६ करोड ७९ लाख १७ हजार रहकेो छ । अगामी
अषाढ मन्सान्तसतम चालु खचत तर्त खवखनयोजन भएको रकम रु. ५४ करोड ३४ लाख मध्ये रु. ४३
करोड ३३ लाख ३५ हजार खचत हुने संशोखधत ऄनुमान गरेको छु । पुँजीगत खचत तर्त रु . ४७
करोड ७१ लाख खवखनयोजन भएको रकम मध्ये चालु वषतको अषाढ मसान्त सतममा रु. २७ करोड
१८ लाख ९९ हजार खचत हुने संशोखधत ऄनुमान गरेको छु । ८. चालु अखथतक वषतको लाखग खनकै छोटो समयमा बजेट प्रस्तुत भै कायातन्वयनमा जाँदा अयोजनाको
ऄध्ययन, लागत ऄनुमान , खच तगन ेखनकायको स्थापना नभएका कारणले बजेट कायातन्वयनमा
कखठनाइ ईत्पन्न हुन गएको छ ।
माननीय सभामुख महोदय,
९. ऄब म प्रदशे सरकारको अगामी अखथतक वष त२०७५।७६ को ईद्देश्य र प्राथखमकता प्रस्तुत गनत चाहन्छु । यस बजेटका ईद्देश्यहरु खनतनानुसार हुनेछन् M– क) प्रदेशबासीको गररबी न्यूनीकरण गदै जीवनस्तर सुधार गनत न्यूनतम अधारभूत अवश्यकताहरुको पररपूखतत गने, ख) संघीय सरकारबाट प्राप्त हुने खवखभन्न ऄनुदानहरुको महत्तम पररचालन गदै प्रदेशखभर रहेका श्रोत साधन, राजस्वको पखहचान र पररचालन गरी प्रदेशको अखथतक समृखद्ध हाखसल गने, ग) सावतजखनक, खनजी र सहकारी क्षेरलाइ प्रेररत गदै भौखतक तथा सामाखजक पूवातधार तयार पारी समुन्नत, सुदृढ, स्वाखधन, समाजवाद ईन्मुख ऄथततन्रको खनमातण गने ।
१०. अखथतक वष त२०७५।७६ का बजेटका प्राथखमकताहरु खनतनानुसार प्रस्तुत गरेको छु । क) प्रदशेखभरको खशक्षा , स्वास््य , अवास र रोजगारी जस्ता अधारभूत मानवीय अवश्यकताहरुको पररपूखतत गने क्षेरहरुको खवकास र प्रबद्धतन,
3
ख) ईच्च, खदगो र र्राखकलो अखथतक बृखद्धदर हाखसल गनत कृखष , पयतटन, जलश्रोत, ईद्योग लगायतका क्षेरमा पूँजी खवकास र पररचालन, ग) भौखतक र सामाखजक पूवातधारहरुको खवकास गरी सबैभन्दा वेश १ नं. प्रदेश बनाईन े ऄखभयानलाइ गखत खदन सडक, खसंचाइ, जलखवद्युत् जस्ता क्षेरहरुको खनमातण , खवकास र खवस्तार, घ) प्रदेश सरकारको अधारः सुशासन , नैततकता र सदाचार भन्न ेऄखभप्रायका साथ अमनागररकलाइ गुणस्तरीय, पररणाममुखी र खछटो छररतो सेवा प्रदान गने, ङ) प्राकृखतक प्रकोपको न्यूनीकरण र पयातवरणीय संरक्षण गने ।
माननीय सभामुख महोदय,
ऄब म यस प्रदेशको जनसांखययक, सामाखजक, अखथतक तथा खवत्तीय खस्थखतको खवश्लेषण संक्षेपमा गदतछु ।
११. यस प्रदेशको कुल ग्राहस्थ ईत्पादन ५२ ऄबत ५० करोड ९४ लाख रहेको छ । यो कुल ग्राहस्थ ईत्पादनको १७.५% हो । यस प्रदशेको प्रखतव्यखि अय १,१२४ ऄमरेरकी डलर रहकेो छ । मानव खवकास प्रखतवेदन, २०१४ ऄनुसार प्रदेश नं. १ को मानव खवकास सुचकांक ०.५०४, यस प्रदशेका नागररकको औषत अयु ६८ .५ वषत, साक्षरता दर ६५.३%, मानवीय गररबी सूचक २७ .२, बाल मृत्युदर (प्रखत हजार जन्ममा) ३५.६ रहकेो छ ।
१२. कुल ग्राहस्थ ईत्पादनमा सबैभन्दा बढी योगदान कृखष क्षेरको ४८.४% रहकेो छ । त्यसपखछ क्रमश: व्यापार सतवद्ध क्षेरको १४.२%, जग्गा (ररयल स्टेट) सतवद्ध क्षेरको ७.५%, यातायात संचार क्षेरको ६.६%, ईद्योग क्षेरको ६.४%, खनमातण क्षेरको ६.३%, खशक्षा र स्वास््य क्षेरको ४.१%, र खवत्तीय सवेा क्षेरको २.७% रहकेो छ ।
१३. प्रदेश सरकारले बजेटका ईद्देश्यहरु हाखसल गनत र प्राथखमकतालाइ कायातन्वयन गनत संघ , ऄन्तर प्रदशे र स्थानीय तहसगँ सहकायत , समन्वय र साझेदारी गनछे । सहकारी र खनजी क्षेरसगँ सहकायत गद ैप्रदशेमा ईपलधध सीप, पूँजी र क्षमताको ईच्चतम ईपयोग गररनेछ ।
१४. नेपालको संखवधान, ऄन्तर-सरकारी खवत्त व्यवस्थापन ऐन २०७४, राखरिय प्राकृखतक श्रोत तथा खवत्त अयोगको मापदण्ड समेतको अधारमा प्रदेशलाइ प्राप्त ऄनुदान तथा राजस्व बाँडर्ाँडको रकम र प्रदशेको अन्तररक राजस्वबाट प्राप्त रकम मध्ये प्रदशे क्षेरखभर रहकेा स्थानीय तहलाइ प्रदशेको तर्तबाट समानीकरण र सशतत ऄनुदान ईपलधध गराएको छु । प्रत्येक स्थानीय तहलाइ न्यूनतम रु. २३ लाख पने गरी समानीकरण ऄनुदान ईपलधध गराएको छु । प्रत्येक स्थानीय तहमा एईटा योजना
4
कायातन्वयन गनतका लाखग न्यूनतम एक करोड स-शतत ऄनुदान ईपलधध गराईने गरी बजेट खवखनयोजन गरेको छु । ऄन्य प्राथखमकतामा परेका कायतक्रमहरु स्थानीय तहसँगको साझेदारीमा सञ्चालन गनत अवश्यक रकम खवखनयोजन गरेको छु । प्रदेशको तर्तबाट ईपलधध गराआएको समानीकरण र सशतत ऄनुदानबाट ईत्कृष्ट कायत गने एईटा स्थानीय तहलाइ प्रोत्साहन स्वरुप ऄको वषत एकमुष्ठ रु. ५ करोड ईपलधध गराआने व्यवस्था खमलाएको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
१५. ऄब म क्षेरगत कायतक्रम तथा खवखनयोजन प्रस्तुत गनत चाहन्छु ।
कृतष १६. वैज्ञाखनक रुपमा भूखमको वगीकरण गरी प्रदेशमा ईपलधध जखमनको ऄखधकतम ईपयोग गनतका लाखग प्रदेश भू ईपयोग नीखत बनाइ कायातन्वयन गररनेछ । कृखषलाइ रोजगारीको खवकास मार नभइ बेरोजगारीको ऄन्त्य गने मुयय अधारको रूपमा खवकास गरी पूणतरुपमा व्यावसायीकरण र औद्योगीकरण गद ैलखगनछे । १७. प्रदेशलाइ खाद्यान्नमा अत्मखनभतर बनाइ ऄन्य प्रदेशको कृखषजन्य ईत्पादनको मागलाइ समेत अपूखतत गनत सक्ने गरी कृखषका कायतक्रमहरु सञ्चालन गररनेछ ।
१८. प्रदशेको बाँझा जखमनहरुलाइ ईपयोग गन तकरार खेतीको माध्यमबाट खेती प्रणालीको खवकास गन े नीखत खलआनेछ । गररबीको चपेटामा खपखल्सएका नागररकहरूलाइ बाँझो जखमनहरु जोतेर कृखष ईत्पादनमा संलग्न रहनेतर्त डोयातेेआनेछ । कृखष ईत्पादनमा स्थानीय तहसँग ईखचत समन्वय र सहकायत गरी उत्पादन गरौं प्रदेश समृद्ध बनाऔं भन्ने नीखत प्रदेश सरकारले लागू गनेछ ।
१९. कृखष पेशामा खकसानहरुलाइ अकखषतत गने ईद्देश्यले प्रदेश सरकारले कृखष ऄनुदान कोषको व्यवस्था गनछे । यस कोषबाट खकसानलाइ सस्तो धयाजदरमा ऋण ईपलधध गराआनछे ।
२०. ताप्लेजुङ्ग, संखुवासभा र सोलुखुतबु खजल्लालाइ जखडबुटी ईत्पादन र प्रशोधन केन्रको रुपमा खवकास गररनेछ । प्रदेशमा रहेका कृखष र जखडबुटी सतबन्धी ऄनुसन्धान केन्रहरुलाइ स्तरोन्नती गरी पररचालन गररनछे ।
२१. कृखष ईत्पादनको लाखग अधुखनकयन्र र ईपकरणलाइ प्रयोग गरी ईत्पादन ऄखभबृखद्ध गररनेछ । यसकालागी संघीय सरकारबाट प्राप्त हुने श्रोत र प्रदेश सरकारबाट अवश्यक रकम खवखनयोजन गरेको छु । सहकारी र कृषक समूहसंगको सहकायत गरी कृखष औजार ईपकरण खररद गनत ऄनुदानको व्यवस्था खमलाएको छु ।
5
२२. प्रदेशखभरको कृखष योग्य जमीनहरुको माटो पररक्षण गरी माटो सुहाईँदो बाली लगाईन खकसानहरुलाइ प्रोत्साहन गररनछे । खकसानहरुको लाखग अवश्यक पन ेखबई खबजन ईत्पादन तथा खवतरण गन ेव्यवस्था खमलाआनछे ।
२३. प्रदशेको पखहचान बोकेका नगद ेबाली (खचया, ऄलैंची, रुराक्ष, ऄदुवा अखद) को ईत्पादनमा बृखद्ध गरी व्यवसायीकरण गनतको लाखग ती क्षेरहरुले श्रृजना गने रोजगारी र राजस्वमा पुयातरईने योगदानको अधारमा खनखश्चत रकम ऄनुदान ईपलधध गराइ प्रोत्साहन गररनेछ ।
२४. ऄलैची, ऄदुवा तथा र्लर्ूलहरुको प्रशोधन कायतका लाखग प्रदेशमा प्रशोधन केन्र स्थापना गररनछे । ताप्लेजुङ्ग खजल्लालाइ ऄलैंची ईत्पादनको खवशेष क्षेरको रुपमा खवकास गररनेछ ।
२५. न्यूनतम दश खवगाहाभन्दा बढी जखमनलाइ चक्लाबन्दी गरी खेती गने कृषकहरुलाइ प्रोत्साहन गनत खवशेष ऄनुदानको व्यवस्था खमलाएको छु ।
२६. प्रदेशखभर एक कृखष सहकारी–एक ईत्पादन कायतक्रमको लाखग ऄनुदानको व्यवस्था खमलाएको छु । स्थानीय तहसगँको सहकायतमा एक स्थानीय तह-एक ईत्पादन कायतक्रम सञ्चालन गररनछे । यसको लाखग ऄनुदानको व्यवस्था गरेको छु ।
२७. प्रदशेखभरका जनताहरुको खाद्य सुरक्षा तथा नागररकहरुको पोषण सुरक्षाको प्रत्याभूखत गनतका लाखग अवश्यक कायतक्रमहरु लागू गररनेछ ।
२८. दीघतकालीन खवषादीमुि कृखष ईत्पादन वृखद्ध गने र प्रांगाररक खकटनाशक खवषादी ईत्पादन गनेतर्त खकसानहरुको बीचमा खवशषे ऄखभयानका कायतक्रमहरु सञ्चालन गररनछे । यस प्रदशेमा एक जैखवक खवषाद प्रयोगशाला स्थापना गररनेछ । यसको लाखग अवश्यक बजेट व्यवस्था गरेको छु ।
२९. प्रदशेखभर खमल्क होखलडेलाइ ऄन्त्य गनत सरकारी-खनजी-साझेदारीमा धुलो दुध उत्पादन गन े ईद्योगलाइ प्रोत्साहन गनत ऄनुदान खदने व्यवस्था खमलाएको छु ।
३०. रुराक्ष खेतीलाइ कृखष ईपजमा पररणत गरी व्यावसाखयक बनाईन कानुनी तथा ऄन्य अवश्यक प्रवन्धहरु खमलाआनेछ । भोजपुर र संखुवासभामा मार भआरहेको रुराक्ष खेतीलाइ प्रदेशका सतभाव्य खजल्लाहरुमा समते व्यावसाखयक रुपमा खेती गन तप्रोत्साहन गररनछे ।
6
३१. कृखष ईत्पादनको ईखचत भण्डारण गनतको लाखग प्रदेश सरकारले सहकारी संघ संस्थाहरुलाइ प्रोत्साखहत गनछे । प्रदशेखभर कततीमा ३ वटा शीत भण्डारणको खनमातण गन तबजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
३२. खनजी खचया तथा कर्ी व्यवसायीसगँको सहकायतमा नपेाली खचया र कर्ीको ब्राण्ड खनधातरण गन े प्रकृया ऄखघ बढाआनेछ । प्रदेशमा ईत्पादन हुने खवखभन्न प्रकारका खचयाहरुको बजारीकरण, प्रबद्धतन र प्रदशनत गनकता लाखग आलाम खजल्लामा खनजी क्षेरको सहकायतमा एईटा प्रदशनती केन्र स्थापना गररनछे ।
३३. कृषकहरुको कृखष ईत्पादनलाइ खवचौखलयाबाट मुि गरी सोझै कृखष थोक बजार (मण्डी) मा पुयात ईने व्यवस्था खमलाईन सतभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ ।
३४. कृषक सहयोग कोषको स्थापना गरी कृषकहरुलाइ सस्तो व्याजदरमा ऋण ईपलधध गराआनेछ । यसका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
३५. कृखष र पशुपालन क्षेरका ईत्कृष्ट कृषकहरुलाइ प्रोत्साहन गनत मुययमन्री ईत्कृष्ट कृषक पुरस्कारको स्थापना गरेको छु । यसको लाखग अवश्यक बजेटको व्यवस्था गरेको छु ।
३६. तराआको हुलाकी राजमागत , दखक्षण मचेीको केचनादखेख कोशी भण्टावारीसतमको क्षेरलाइ खवशषे अखथतक कोररडरको रुपमा खवकास गररनछे । ईि क्षेरमा तरकारी र ऄन्न ईत्पादनमा जोड खद इ अगामी पाँच वषतखभरमा सो कोररडर क्षेरको गररवी न्यूनीकरण गररनेछ ।
३७. झापाको चन्रडाँगी कृखष र्ामतको स्तरोन्नखतका लाखग बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
३८. प्रदेश सरकारले कृखष , ईद्योग, पयतटन, जखडबुटी अखदलाइ खवस्तार र प्रब द्धतन गनकता लाखग अवश्यक जखमन खलजमा खलन ेनीखत कायतन्वयन गनछे ।
३९. प्रदशेलाइ माछा, मासु, दुध र दुधजन्य पदाथतमा अत्मखनभतर तुल्याइ खनयाततयोग्य वस्तुको रुपमा खवकास गनत पशुपालनको क्षेरमा सतभाव्यता ऄध्ययन गरी ईल्लेखखत क्षेरमा ईत्पादन तथा ईत्पादकत्व, रोजगारी र राजस्वमा पुग्ने योगदानको अधारमा खनजी क्षेर र सहकारी संघ संस्थालाइ प्रोत्साहन गररनछे ।
४०. प्रदशेखभर मत्स्य ईत्पादन कायतक्रमलाइ ऄखघ बढाआनछे । यस कायतक्रम ऄन्तरगत माछाका भुरा ईत्पादन गरी खकसानहरुलाइ खवतरण गररनेछ । यसका लाखग अवश्यक वजेट खवखनयोजन गरेको छु
7
४१. दुधमा अत्मखनभतर बन्नको लाखग प्रदशे खभर गाइ, भैंसी पाल्नको लाखग लखक्षत खकसान वगतहरुलाइ ऄनुदानको व्यवस्था गरेको छु । प्रदेशको अन्तररक मागलाइ पूरा गनत मासु ईत्पादन कायतको लाखग बाख्रा, खसी, बोका, रांगा, बंगुर पाल्नको लाखग खकसानहरुलाइ मापदण्डको अधारमा ऄनुदानको व्यवस्था खमलाएको छु ।
४२. प्रदशेलाइ ऄण्डामा अत्मखनभतर बनाईन कुखरापालक खकसानहरुलाइ खवशेष ऄनुदानको व्यवस्था गरेको छु ।
४३. स्वस्थ र सुरखक्षत मासु ईपभोग गनतका लाखग प्रदेशखभरका प्रमुख स्थानहरुमा पशु बधशाला स्थापना गनत ऄनुदान खदआनेछ । साथै स्वस्थकर मासु खबक्री खवतरण गने मासु पसल सञ्चालन गनतका लाखग मापदण्डको अधारमा ऄनुदान ईपलधध गराआनेछ ।
४४. यी सबै माखथका कृखषसँग सतबखन्धत कायतक्रमहरु सञ्चालन गनतका लाखग रु. ऄबत ८५ करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
पययटन ४५. एक नम्बर प्रदेशको शान, सबैको ऄनुहारमा मुस्कान भन्न ेनाराका साथ खदगो अखथतक खवकासको संवाहकको रुपमा पयतटन क्षेरलाइ प्राथखमकताको साथ खवकास गररनेछ । पयतटन क्षेरमा २००० रोजगारी सृजना गने लक्षका साथ पयतटन पुवातधारको खवकास तथा खवस्तारका लाखग बजेट खबखनयोजन गरेको छु ।
४६. पयतटकीय गन्तव्य स्थलको रुपमा पखहचान गररएका ठाईँहरुमा पूवातधार खनमातण गरी व्यवसायमा लगानी गन तसहकारी र खनजी क्षेरलाइ प्रोत्साहन गररनछे । यसका लाखग पयतटन व्यवसायी र युवाहरुलाइ पयतटन ईद्योगमा अकखषतत गनत अवश्यक ताखलम र सहुखलयत ऋण ईपलधध गराआनछे ।
४७. संघीय सरकारको समन्वयमा खवराटनगर खवमानस्थललाइ ऄन्तराखरिय ईडान गनत सक्ने गरी स्तरोन्नती गनत खवस्तृत ऄध्ययन सभेक्षणको कायत अगामी अखथतक वषतदेखख थालनी गररनेछ । प्रदेशखभर रहेका सबै खवमानस्थलहरुमा खवराटनगर खवमानस्थलबाट ईडान सेवा शुरु गररनेछ । यस खवमानस्थलबाट माईण्टेन फ्लाआट सवेा सञ्चालन गरी पयतटकलाइ अकखषतत गररनछे ।
8
४८. अन्तररक र बाह्य पयतटनलाइ प्रबद्धतन गन तधरान , ईदयपुर , धनकुटा , पाँचथर र तेह्रथुममा खवमानस्थल खनमातण कायत ऄगाखड बढाआनछे । ऄन्य अवश्यक ठाईँहरुमा सतभाव्यता ऄध्ययन गन े कायतको थालनी गररनेछ । भरपुर खवमानस्थलको स्तरोन्नती गने प्रकृया ऄखघ बढाआनेछ ।
४९. प्राकृखतक प्रकोप र खवपद्को समयमा मानवीय ईद्दार गनतका लाखग स्थानीय तहहरुसँग सहकायत र समन्वय गरी प्रदेशखभरका ईपयुि स्थानहरुमा हेलीप्याड खनमातणको कायत ऄगाखड बढाआनेछ ।
५०. प्रदेशमा रहेका ऐखतहाखसक र पयतटकीय क्षेरहरुलाइ जोड्ने यातायात र पदमागतहरुलाइ व्यवखस्थत गररनेछ । कोशी टप्पु, बजुतताल, तालतलैया आटहरी, रामधुनी, बराहक्षेर, खवरणुपादुका, बुढासुधबा, खपण्डेश्वरी क्षेरलाइ बराह-तवजयपुर सतकय ट तथा हलेसी, खछन्ताङ्ग, बराहपोखरी, साल्पा पोखरी, मनकामना, खसद्धकाली, माआपोखरी, मागंसेबुङ, खसलौटी, लब्रेकुटी र पाथीभरा क्षेरलाइ शतिपीठ सतकय टको रुपमा खवकास गरी पयतटन प्रबद्धतन गररनछे ।
५१. प्रदेशको मुयय पयतटकीय गन्तव्य स्थलको रुपमा रहेका सगरमाथा , मकालु वरुण तथा कञ्चनजंघा राखरिय खनकुञ्ज, आलामको खर्क्कल, कन्याम, श्रीऄन्तु, नमस्ते झरना धनकुटा , भेडेटार नातजे , राजारानी ताल, भोजपुरको ट्यातके , खमक्लाजुङ, तीनजुरे-खमल्के-जलजले, खवराटराजाको दरबार, खकराँत राजाको दरबार (हतुवागढी, खवजयपुर, खहखलहाङ), गोलमाराजा गोलमारानी, नागछाँगा, संखामचुली, धनपालथान, सुनाबषी, तुवाचुङ, आटहरीको तालतलैया क्षेर, सन्दकपुर, बेलबारीको बेखतनी ताल, झापाको जामुनखाडी क्षेर , केचानाकवल, संखुवासभाको सभापोखरी , गुर्ापोखरी, भोजपुरको ट्यातके मैंयु र ओखलढुंगाको सोलु पत्तालेलाइ पूवातधार सखहत खवखभन्न पयतटकीय सखकतटहरुको नेटवखकिंग खवकास गरी प्रदेश तथा स्थानीय तह एवं खनजी क्षेर र बाह्य लगानीलाइ प्रोत्साहन गरी पूणत सुखवधायुि पयतटन स्थल खवकास गररनेछ । पयतटकीय दृखष्टले महत्वपूणत खसलौटी, लव्रेकुटी, मांगसेवुंगलाइ धाखमकत पयतटकीय क्षेरको रुपमा खवकास गररनछे ।
५२. र्ुङ्खलङ-पाखथभरा, धरान -भेडेटार, जयरामघाट -हलेसी, बराहक्षेर -सूयतकुण्ड, र्ाप्लु -लुक्ला, नातचे- सगरमाथा बेसक्यातप , बाह्रखबसे -सभापोखरी, केराबारी -जेर्ाले-खमक्लाजुङ, ऄन्तुडाँडाँ मंगलबारे माआपोखरी लगायतका ऄन्य सतभाव्य स्थानहरुमा केबलकार तथा चतरा -खकमाथांका र चतरा सुनकोशी जलमागत सञ्चालनको सतभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ ।
५३. आलामको सन्दकपुर र पाँचथरको राँकेबाट कञ्चनजंघा बेसक्यातपसतम र चतरा बराहक्षेर भोजपुरको हतुवागढी, खकराँत दरबार संखामचुली, ट्यातके मैंयु हाँसपोखरी, साल्पा खसखलचुङ्ग हुदैं सगरमाथा र मकालु बेसक्यातपसतमको सखकतटलाइ पयतटकीय पदमागतको रुपमा खवकास गनत सतभाव्यता ऄध्ययन गररनछे ।
9
५४. तेह्रथुम संखुवासभा र ताप्लेजुङ्ग खजल्लाको संगममा पने तीनजुरे खमल्के जलजले क्षेरलाइ लालीगुराँशको राजधानी घोषणा गदै त्यहाँको जैखवक खवखवधताको संरक्षण गरी पयतटकीय क्षेर घोषणा गरी अवश्यक पूवातधार खनमातणमा जोड खदआनेछ । यसको लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
५५. युवा द्वारा युवा मैत्री पययटन सेवा भन्न ेनाराका साथ मचेी, कोशी र सगरमाथा राजमागतको रुटमा रहकेा १०० वटा समुहहरुमा होम स्टे खवकास गनत अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
५६. खचयाको राजधानी आलाम सूयोदय नगरपाखलका , सबैभन्दा बढी पयतटक खभखरने सोलुखुतबुको पासाङ्गल्हामु खुतबु गाईँपाखलका र धनकुटाको ऄको अकतषक पयतटकीय गन्तव्य स्थल भेडेटार नातजे क्षेर रहेको साँगुरी गाईँपाखलकालाइ पयतटकीय नगर र गाईँपाखलका घोषणा गरी अवश्यक थप पूवातधार खवकासको कामलाइ ऄगाखड बढाईन समन्वय गररनेछ । यस कायतका लाखग स्थानीय तहलाइ थप बजेट ऄनुदान खदआनेछ ।
५७. सन् २०१८ लाइ पयतटन प्रबद्धतन तथा प्रचार प्रसार एवं पूवातधार खनमातणका लाखग ऄध्ययन वषत र सन् २०१९ लाइ पयतटन महोत्सव वष तर २०२० -२०२२ लाइ पयतटन पूवातधार खनमातण वषत घोषणा गरी अगामी पाँच वषतखभर यस प्रदेशमा पाँच लाख पयतटक खभत्र्याईने लक्ष्य राखी पयतटन पूवातधार खवकासको कायतलाइ खतब्रता खदआनछे ।
५८. ऄरुण, तमोर, दुधकोशी र सुनकोशी नदीहरुमा जलयाराको खवस्तृत ऄध्ययन गरी जल यातायात सञ्चालन गररनछे ।
५९. प्रदशेखभर साहखसक पयतटन, प्याराग्लाआखडङ, रयाखफ्टंग, क्यानोखनंग, बन्जी जतप, रक क्लाआखतबङका लाखग सतभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ । यसको लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
६०. प्रदशेखभर पयतटकीय शहर खनमातण गन तसतभाव्यता ऄध्ययन गररनछे । यसका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
६१. यस प्रदशेको ऐखतहाखसक क्राखन्तको थलोको रुपमा रहे का वीर शखहद भूखम हरुलाइ नमूना गाईँ र पयतटन पाकतको रुपमा खवकास गररनछे । यस कायतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
६२. पयतटन क्षेरको पूवातधारहरुको खवकास र खनमातण भौखतक पूवातधार खवकास मन्रालय मार्तत गने
व्यवस्था खमलाएको छु, कायतक्रमकालाखग रु. ८९ करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
10
जलश्रोत र उजाय तवकास
६३. प्रारखतभक त्यांक ऄनुसार यस प्रदेशमा करीब ३४ ,००० मेगावाट क्षमताको खवद्युत ईत्पादन हुन सक्ने सतभावनालाइ ईच्चतम प्रयोग गरी प्रदेशको अन्तररक माग र देशको मागलाइ पूरा गरी खनयाततमा योगदान गररनछे ।
६४. समग्र ईजात खवकासका लाखग प्रदेशखभर जलखवद्युत लगानी कतपनी गठन गररनेछ ।
६५. जलखवद्युत ईत्पादन गनत तीनै तहका सरकारका बीचमा समन्वय गरी यस प्रदेशबाट साना तथा ठूला जलखवद्युत ईत्पादन गनत प्रदेशको पानी जनताको लगानी–घरघरमा खबजुली जनजनमा शेयरको नीखत ऄवलतबन गररनछे । यस्ता पररयोजनाहरुमा प्रदशेका नागररक , प्रदशेबाट वैदखेशक रोजगारीमा गएका श्रखमकहरु, प्रदशेका रारिसवेक कमचतारीहरु, ईद्योगी, गैर अवासीय नपेाली संस्था (NRN) र खवत्तीय संस्थाहरुलाइ लगानीका लाखग अव्हान गररनेछ ।
६६. संघीय सरकारले २०७५-२०८५ लाइ ईजात दशकको रुपमा घोषणा गरेको छ । यस प्रदशेमा रहकेा ७६२ मगेावाट तमोर (जलाशययुि) बहुईद्देश्यीय अयोजना र ८०० मेगावाटको दुधकोशी जलखवद्युत अयोजनालाइ ईच्च प्राथखमकतामा राखेर सञ्चालन गनत संघीय सरकारसँग अवश्यक सहकायत गररनछे ।
६७. प्रदशेमा पाँच वषखतभर १५०० मगेावाट , दश वषखतभर ३००० मगेावाट र पन्र वषखतभर ४५०० मेगावाट जलखवद्युत ईत्पादन गररनेछ ।
६८. संघीय सरकारसँगको सहकायतमा तमोर खचसाङ डाआभसतन बहुईद्देश्यीय जलाशययुि अयोजनालाइ प्रादेखशक गौरवको अयोजनाका रुपमा सञ्चालन गरी जलखवद्युत, खसंचाइ, मत्स्यपालन, जलखवहार जस्ता बहुईद्देश्यीय पररयोजनाको रुपमा समेत सञ्चालन गररनेछ ।
६९. प्रदेशखभरका महत्वपूणत सडकहरुमा सोलार बत्ती जडान गररनेछ । यसका लाखग संघीय सरकार र स्थानीय तहसँग सहकायत गररनेछ । सोलारबाट ईत्पादन हुने ईजातलाइ राखरिय ग्रीडमा जोखडन ेछ ।
७०. हाल आजाजत प्राप्त खवद्युत ऄनुमखतपर धारकहरुलाइ ५ मगेावाटसतमको लाखग ६ मखहनाखभर , १०० मगेावाटसतमको लाखग खवत्तीय व्यवस्थापनको लाखग ६ मखहना र कायत प्रारतभ गन त६ मखहना गरी एक वषखतभरमा शतत बमोखजमको कायत थाल्न अव्हान गररनछे ।
11
७१. खनजी क्षेरसगँ सहकायत गरी सौयत शखिबाट २०० मेगावाट खवद्युत ईत्पादन गनत पहल गररनेछ ।
७२. अधुखनक तथा नवीकरणीय ईजातमा प्रदेशखभरको सबै नागररकको पहुँच पुया्तईने नीखत प्रदेश सरकारले खलनछे । सौयत ईजात , वायु ईजात र ऄन्य नवीकरणीय ईजातका प्रखवखधलाइ प्रोत्साहन गररनछे।
७३. प्रदेशको जलखवद्युत तथा ईजात सतबन्धी कानून यसै ऄखधवेशनमा प्रस्तुत गररनेछ ।
७४. ईजात खवकास र जलश्रोत क्षेरका लाखग रु. ७१ करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
गररबी तथा बेरोजगारी
७५. नेपालको संखवधानमा ईखल्लखखत जनताको मौखलक हक तथा सतबद्ध नीखतहरुको साथै खदगो खवकासका लक्ष्य ऄनुसार गररबी घटाईने कायतको लाखग समेत प्रदेश सरकारले अवश्यक रणनीखत र कायतनीखत तय गरी कायतक्रमहरु संचालन गनेछ ।
७६. यस प्रदेशलाइ गररबीमुि प्रदेशको रुपमा खवकास गररनेछ । गररबी खनवारण तथा सामुदाखयक खवकासमा संलग्न गैरसरकारी संस्था तथा वैदेखशक सहयोगलाइ एकद्धार प्रणालीमार्तत गररबी घटेको पररणाम दखेखन ेगरी पररचालन गन ेनीखत प्रदशे सरकारले खलनछे ।
७७. गररबहरुको संयया एकीन गनत संघीय सरकारले संचालन गने गररब घरपररवारको पखहचानको कायत गररनछे । प्रदशे मानकसमते रहन ेगरी पररचयपरको व्यवस्था गररनछे । यो पररचयपर धारकहरुलाइ क्षमता ऄखभवृखद्ध , पूँजीगत ऄनुदान तथा रोजगारी खद आनछे । ऄनुदान , सेवा सुखवधा वा सहुखलयतलाइ कामसंग अबद्ध गररनेछ ।
७८. प्रदशेखभरका खवपन्न तथा गररब युवाहरुलाइ स्वदेशमै रोजगारी सृजना गनत अत्मतनभयर युवा कोष खडा गररनछे । यसको लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
उद्योग
12
७९. प्रदेशमा बाह्य लगानी खभत्र्याईनको लाखग मुययमन्रीको ऄध्यक्षतामा लगानी बोडतको स्थापना गररनछे । ईद्यमखशलता खवकास , पूँजी पररचालन र अखवरकारलाइ व्यावसाखयक रुप खदन खनजी क्षेरसगँ सहकायत गरी नव प्रवततन केन्र स्थापना गररनछे ।
८०. खवराटनगर र असपासका क्षेरलाइ औद्योखगक कोररडोर र व्यापाररक हवका रुपमा खवकास गररनछे । औद्योखगक लगानीलाइ प्रोत्साहन गन तजग्गा ईपलधध गराइ, लगानी सुरक्षा प्रदान गररनेछ । श्रखमक अपूखततको लाखग प्रोत्साहन गररनेछ । खवखभन्न सरकारी खनकायहरुबाट प्रदान गररने सेवाहरुलाइ एखककृत बनाइ एकद्वार नीखतबाट सेवा ईपलधध गराआनेछ ।
८१. प्रदेशमा प्रचुर मारामा रहेको सतभाव्य ईत्पादनलाइ व्यावसायीकरण गनत अगामी अखथतक वषतबाट औद्योखगक ग्रामहरु स्थापनाको कायत प्रारतभ गररनछे । पाँच वषखतभर सबै स्थानीय तहमा औद्योखगक ग्राम स्थापना गररनछे ।
८२. संघीय सरकारको सहयोगमा प्रदेशखभर खवशेष अखथतक क्षेर (सजे) को स्थापनाको कायत थालनी गररनछे ।
८३. प्रदेशखभर रहेको एक मार ईदयपुर खसमेन्ट ईद्योगलाइ पूणत ईत्पादन क्षमतामा सञ्चालन गनत अवश्यक कदम चाखलनछे ।
८४. प्रदेशखभर घरेलु तथा साना ईद्योग खवस्तार गररनेछ । स्थानीय खसप , श्रोत र साधनलाइ प्रयोग गरी खाडी, ऄल्लो, ढाका जस्ता ईत्पादन गने लखक्षत वगतलाइ ऄनुदानको व्यवस्था खमलाएको छु ।
८५. खवराटनगरमा ऄन्तरातखरिय औद्योखगक प्रदशनती केन्र खनमातण गनकता लाखग खनजी क्षेरसगँ साझेदारी गररनेछ । यसको लाखग बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
८६. औद्योखगक क्षेरमा खनरन्तर खवद्युत अपुखतत र औद्योखगक सुरक्षाको व्यवस्था खमलाआनेछ ।
८७. प्रदशेखभर एक औद्योखगक पाकत खनमातण गनकता लाखग अवश्यक खवखनयोजन गरेको छु ।
८८. ईद्योग क्षेरका लाखग रु. १ ऄबत ३० करोड खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
तशक्षा
13
८९. जीवनोपयोगी खसपमूलक खशक्षा र प्रखवखधयुि खशक्षामा जोड खदइ दक्ष जनशखिको खवकास गररनछे ।
९०. शैखक्षक क्षेरलाइ राजनैखतक हस्तक्षेपमुि गराआनेछ । प्रदेशका खवद्यालयहरुलाइ शाखन्त क्षेर बनाआनेछ । खवद्यालय खशक्षाको खवषयगत गुणस्तरको मापदण्ड तयार गररनेछ । यसका अधारमा खशक्षकहरुलाइ प्रोत्साहन र दण्डको व्यवस्था गररनेछ । समग्र शैखक्षक ईपलखधधका सूचकहरुको अधारमा प्रदेशखभरका चौध वटा खवद्यालयहरुलाइ ईत्कृष्ट खवद्यालय पुरस्कार प्रदान गररनेछ ।
९१. दुइ वषतखभर खवद्यालय जाने ईमेरका सबै बालबाखलकाको खवद्यालयमा भनात सुखनखश्चत गररनेछ । स्थानीय तहको सहकायतमा अगामी दुइ वषतखभरमा यस प्रदेशलाइ साक्षर प्रदेश घोषणा गररनेछ ।
९२. प्रदेशखभर रहेका सामुदाखयक खवद्यालयहरु मध्येबाट छनौट गरी अवासीय खवद्यालय सञ्चालन गनतका लाखग ऄध्ययन ऄनुसन्धान गररनेछ ।
९३. गररवका छोरा/छोरीलाइ एमबीबीएस ऄध्ययन गन त खबना खधतो सुलभ रुपमा ऋण ईपलधध गराईने ईद्दश्ेय सखहत 'जनता तचतकत्सा तशक्षा कोष' नामको एक कोष स्थापना गरेकोछु । ईि कोषबाट
प्रदेश खभर मानवीय सूचकांकमा सबैभन्दा पछाखड रहेका स्थानीय तहका गररव वा खपछखडएका
पररवारका सरकारी खवद्यालयमा ऄध्ययन गरेका छोरा/छोरीलाइ ऋण ईपलधध गराआन ेछ । यो
सुखबधा एक स्थानीय तहबाट एक जनालेमार पाईनेछन् । यो सुखबधा खलइ ऄध्ययन गरेका व्यखिले
एमबीबीएस को ऄध्ययन पश्चात सतबखन्धत स्थानीय तहमा कखततमा पाँच बषत सतम काम गनुत पनेछ
। यखद काम नगरेमा त्यस्ता व्यखिबाट कुल ऋण रकमको शत प्रखतशत जरीवाना सखहत सरकारी
बाँकी सरह ऄसुल गने कानुनी व्यवस्था गररनेछ । यो कायतक्रमलाइ प्रदशेका सबै स्थानीय तहबाट
एक एक जना खचखकत्सक ईत्पादन नभएसतम खनरन्तरता खदआनछे । ९४. सूचना प्रखवखधमैरी ऄध्यापन कायतलाइ प्रोत्साहन गनत अवश्यक पूवातधारको व्यवस्था गररनेछ । अगामी तीन वषतखभरमा सरकारी सामुदाखयक कलेज र खवद्यालयहरुमा आन्टरनेट सेवा पुर याआन ेछ ।
९५. मनमोहन पोखलटेखक्नकललाइ प्राखवखधक खवश्वखवद्यालय बनाआनछे । मध्यम तथा ईच्चस्तरको प्राखवखधक जनशखिको ईत्पादनका लाखग बहुप्राखवखधक महाखवद्यालय तथा प्राखवखधक खवश्वखवद्यालय स्थापना गन तसतभाव्यता ऄध्ययन गररनछे ।
14
९६. सबै जातजाखतहरुको भाषा, खलखप, धमत, संस्कृखत, भेषभुषा र रीखतररवाजको संरक्षण, सतबद्धतन र खवकासको लाखग अवश्यक ऄध्ययन कायतको थालनी गररनछे ।
९७. मोरङ्गको पथरी शखनश्चरेखस्थत भुटानी शरणाथी क्यातप रहेको जग्गालाइ ईपयोग गरी प्रादेखशक गौरवकै अयोजनाको रुपमा एक वृहत जातीय तथा साँस्कृखतक संग्राहलयको स्थापना गनत यसैवषत अवश्यक खवस्तृत ऄध्ययनको काम थालनी गररनेछ । यस कायतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
९८. प्रदशेमा एक प्रदशे खवश्वखवद्यालय , योगमाया अयुतवेद खवश्वखवद्यालय तथा कृखष खवश्वखवद्यालयको सतभाव्यता ऄध्ययन गरी स्थापना गररनछे ।
९९. प्रत्येक खजल्ला मा एक प्राखवखधक खशक्षालय स्थापना गनतेर्त सतभाव्यता ऄध्ययन गरर नछे । अगामी अखथतक वषतदेखख अवश्यक पूवातधार सखहत प्राखवखधक खशक्षालय सञ्चालन गनत सक्ने शैखक्षक संस्थाहरुलाइ खवशेष ऄनुदानलाइ खदआनेछ ।
१००. खवराटनगरको महेन्र मोरङ क्यातपसमा रहेको पुस्तकालयलाइ इ-लाआब्ररेीको रुपमा खवकास गन तर स्नात्तकोत्तर क्यातपस खवराटनगरको बोटाखनकल गाडेनलाइ सुधार गनतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१०१. गुतबा, मदरसा, गुरुकुल खशक्षालाइ अधुखनक खशक्षा प्रणालीको मूलधारमा अबद्ध गररनेछ । मातृभाषामा पठनपाठन गराईने खवद्यालयहरुलाइ मापदण्डका अधारमा ऄनुदान ईपलधध गराआनेछ । खवद्यालयलाइ ऄपागंतामैरी र बालमैरी बनाआने छ ।
१०२. खवद्याथीहरुमा राखरियता, दशेप्रेमको भावना र समाजप्रखतको दाखयत्व बोध गराईन नखैतक खशक्षामा जोड खदइ खवद्यालय पाठ्यक्रममा अवश्यकता ऄनुसार सुधार र पररमाजतन गररनेछ ।
१०३. झापाखस्थत कलवलगुडीमा रहेको कमचतारी प्रखशक्षण केन्रलाइ प्रादखेशक तालीम केन्र तथा स्टार् कलेजको रुपमा सञ्चालनमा ल्याआनछे । यसका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१०४. खशक्षा क्षेरको पूवातधार खनमातण र खवकासको लाखग रु=१ ऄबत ३५ करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
15
स्वास््य
१०५. स्वस्थ जनता प्रदेशका ऄमूल्य तनतध भन्ने मान्यतालाइ अत्मसाथ गरी खचखकत्सक संयया र जनता बीचको ईपलधधता ऄनुपातमा सुधार गररनेछ । ऄत्यावश्यक औषधीको खनरन्तर ईपलधधता गन ेव्यवस्था खमलाआनछे ।
१०६. प्रदेशखभरका सबै नागररकहरुलाइ नेपालको संखवधानले प्रत्याभूखत गरे बमोखजम स्वास््य सेवामा सहज, सुलभ र समान पहुँचको सुखनखश्चतता प्रदान गररनेछ ।
१०७. संघीय सरकार र स्थानीय तहसँगको सहकायतमा प्रदशेको राजधानीमा कततीमा ५०० शय्ैयाको सुखवधा सतपन्न ऄस्पताल स्थापना गररनेछ । प्रत्येक खजल्लामा १०० शय्ैया र गाईँपाखलकाहरुमा १५ दखेख २५ शैय्याको ऄस्पताल सञ्चालनको प्रकृया ऄगाखड बढाआनेछ ।
१०८. कोशी ऄञ्चल ऄस्पताललाइ खशक्षण ऄस्पतालको रुपमा र मोरङको मंगलबारे हखस्पटललाइ िमा सन्ेटरको रुपमा खवकास गररनछे । मचेी ऄञ्चल ऄस्पतालको स्तरोन्नतीका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१०९. नगरपाखलका र गाईँपाखलकाका प्रत्येक वडाहरुमा दक्ष जनशखि , औषधी ईपकरण, प्रखवखध र स्वास््यकमी सखहतका स्वास््य चौकी र घुतती खशखवर सञ्चालन गररनेछ ।
११०. प्रदेशखभर पाआने जखडबुटी तथा औषधीजन्य पदाथतको सतब द्धतन गरी औषधी ईत्पादन गन तखनजी क्षेरलाइ प्रोत्साहन गररनछे ।
१११. सुतीजन्य पदाथतमा खनयन्रण गनुतका साथै मखदरा ईत्पादन र खबक्री खवतरणलाइ प्रभावकारी रुपमा खनयमन गररनछे ।
११२. स्वस्थ नागररक स्वस्थ प्रदशेको नीखत ऄवलतबन गररनछे । प्रदशेका सबै जनताहरुको स्वस्थकर जीवनयापन गने प्रणालीमा सुधार गररनेछ । स्वास््यलाइ खेलकुदसंग जोखडनेछ ।
११३. स्वस्थ शरीर, सकारात्मक सोच र व्यखित्व खवकास गनकता लाखग ध्यान र योग जस्ता कायतक्रममा जोड खदआनछे ।
16
११४. प्रत्येक स्थानीय तहमा स्त्री रोग खवशेषज्ञ सखहतको एक घुतती स्वास््य खशखवर सञ्चालन गररनेछ । प्रत्येक स्थानीय तहमा रहेका बखथतङ्ग सेन्टरलाइ सुदृढ र प्रभावकारी बनाआनेछ । प्रत्येक खजल्ला ऄस्पतालमा प्रसुखत कक्ष खनमातण गररनेछ ।
११५. स्वास््य बीमा कायतक्रमलाइ सबै खजल्लाहरुमा पहुँच पुयात आनेछ । प्रदशेखभरका जनताका स्वास््य ऄवस्थाको सवेक्षण गररनेछ । पोषण सचेतना कायतक्रम सञ्चालन गररनेछ । घुतती खशखवर मार्तत जनताकै घरदैलोमा पुगी धलड प्रेसर, मधुमेहको चेकजाँच गररनेछ ।
११६. स्वास््य खनकायहरुबाट ईपलधध गराआने सेवाको गुणस्तर र ग्राहक सन्तुखष्ट सवेक्षण गररनेछ । यसका अधारमा सेवा प्रवाहमा रहने स्वास््य संस्था, खचखकत्सक, मखहला स्वयंसेखवका र कमतचारीहरुलाइ प्रोत्साहन गररनछे ।
११७. क्यान्सर जस्ता घातक रोगहरुको परीक्षण केन्र स्थापनाको लाखग कायत प्रारतभ गररनछे । प्रदेशखभरका सतपूणत नागररकहरुको मेखडकल ऄखभलेख रायनको लाखग सतभाभव्यता ऄध्ययन ऄखघ बढाआनछे ।
११८. स्वास््य क्षेरको कायतक्रमका लाखग रु. १ ऄबत ४४ करोड खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
युवा तथा खेलकुद
११९. युवाहरुको वैदेखशक रोजगारीमा जानुपने वाध्यताको ऄन्त्य गनत युवा स्वरोजगार कायतक्रम संचालन गररनेछ । यस कायतक्रम ऄन्तरगत युवाहरुलाइ सीपमूलक ताखलम खदआनेछ । युवाहरुलाइ पररयोजना र नागररकतालाइ खधतो राखेर ऋण ईपलधध गराईने व्यवस्था खमलाआएको छु । यस कायतक्रमका लाखग अवश्यक रकम खवखनयोजन गरेको छु ।
१२०. प्रत्येक स्थानीय तहमा सतभाव्यताको ऄध्ययन गरी रंगशाला, खेलमदैान, युवा क्लब तथा खवचरण पाकत क्रखमक रुपमा खनमातण गररनछे । यस प्रदशेमा ऄत्याधुखनक रंगशाला खनमातणको प्रकृया ऄखघ बढाआनछे ।
१२१. प्रत्येक खजल्ला सदरमुकाममा एक रंगशाला र कभडतहल , प्रत्येक नगरपाखलकामा एक कभडतहल र एक खेलमदैान र प्रत्येक गाईँपाखलकामा एक खेल मदैान र व्यायामशालाहरु स्थापना गन तस्थानीय तहसंग सहकायत गररनेछ । यस कायतका लाखग अवश्यक बजेटको व्यवस्था गरेको छु ।
17
१२२. संघीय सरकारको सहकायतमा आटहरीमा ऄन्तराखरियस्तरको खक्रकेट मदैानको खनमातण गररनछे । हाइ ऄखल्टच्युड खेल तालीम केन्रको स्थापनाका लाखग लुक्ला , गुर्ापोखरी र मँयू हाँसपोखरी लगायतका क्षेरमा संभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ ।
१२३. खवराटनगर रंगशालाको स्तरोन्नखत गरी फ्लड लाआटको व्यवस्था गनेतर्त प्रदेश सरकारले साझेदाररता गनछे । प्रदशेखभर एक स्पोटतस् खसटी खनमातणको सतभाव्यता ऄध्ययनको कायतलाइ ऄगाखड वढाआनछे ।
१२४. ऄन्तराखरिय प्रखतयोखगतामा सहभागी भै पदक हाखसल गन ेयस प्रदशेका खेलाडीहरुलाइ खवशषे सतमान र नगद पुरस्कार प्रदान गररनेछ । हरेक वषत हुने रारिपखत रखनङ्ग शील्ड प्रखतयोखगतामा खवजेता हुने खेलाडीहरुलाइ अवासीय प्रखशक्षणको व्यवस्था खमलाआनेछ ।
१२५. अगामी अखथतक वषतमा प्रदेश तथा ऄन्तर प्रदेशस्तरीय खेलकुद प्रखतयोखगता अयोजना गनत अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१२६. अगामी अखथतक वषतखभर प्रदेशस्तरीय खेलकूद पररषद् गठन गररनेछ ।
१२७. युवा तथा खेलकुद क्षेरका लाखग रु. ४३ करोड खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
अवास तथा भौततक पूवायधार
१२८. प्रदशे सरकारले 'तदगो तवकास र समृतद्धको अधार - पयायप्त पूवायधार' लाइ मूल मन्र माखन भौखतक पूवातधारको खवकास गनेछ । प्रदेशको बृहत्तर खवकास गनतका लाखग प्रदेश गुरुयोजना तयार पाररनेछ । गुरुयोजना ऄनुसारका पूवातधारहरु खनमातण गररनेछन् । प्रदेशभररको सडकको पूणत त्यांक तयार गररनछे । संघ, प्रदशे र स्थानीय तहमा रहन ेसडकहरूको वगीकरण गररनछे । सबै स्थानीय तह छुने सडकको स्तरोन्नखत गररनेछ । एईटा खनवातचन क्षेरमा कखततमा एईटा प्रदशे स्तरीय सडक र एईटा पखक्क पुल खनमातण गनत अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु । प्रदेश गुरुयोजना तयार पानत अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
18
१२९. प्रदेशखभर ऄव्यवखस्थत ढंगबाट बसेका सुकुतबासीहरुलाइ व्यवखस्थत गररनेछ । यसको लाखग अवश्यक जग्गा र नमूना बसोबासको कायतक्रम सञ्चालन गररनेछ । पाँच वषखतभरमा प्रदशेको सुकुतबासी समस्या समाधान गररनछे ।
१३०. भौगोखलक रुपमा खवकट, छररएर रहकेा बस्ती तथा खवपद्को ईच्च जोखखमयुि स्थानमा बसोबास गरेको घरपररवारलाइ स्थानीय तहको सहकायतमा एखककृत बस्तीमा स्थानान्तरण गररनेछ । यसका लाखग बस्ती खवकास तथा व्यवस्थापन कायतक्रम सञ्चालन गररनछे ।
१३१. सुनसरीको आटहरीमा एक ऄत्याधुखनक ऄन्तरातखरिय सतमेलन केन्र स्थापनाका गनत खवस्तृत ऄध्ययन कायतको थालनी गररनेछ । सुनसरीकै धरानमा एक ऄन्त रातखरिय प्रदशतनी स्थलको खनमातण कायतको समेत खवस्तृत ऄध्ययन कायत ऄगाखड बढाआनछे ।
१३२. अगामी अखथतक वषतमा प्रदेश सरकारका मुयय प्रशासकीय भवनहरु/मन्रालयहरु खनमातणकालाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१३३. प्रदेशका प्रमुख शहरहरुलाइ व्यवखस्थत र सुखवधायुि बनाईन स्थानीय तहसँग सहकायत गररनेछ । सुखनयोखजत शहरको ऄवधारणालाइ लागू गरी नयाँ शहरहरु खनमातणको सतभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ । कततीमा दुइ वटा स्माटत खसटीको सतभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ । यसको लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१३४. संघीय सरकारबाट प्राप्त हुने सशतत ऄनुदानबाट प्रदेशको अवश्यकता र दाखयत्वलाइ सतबोधन गनत सखकने सडक खनमातण कायतहरु ऄगाखड बढाआनेछ । ऄनुत्पादक , दोहोरो र खचलते धान्न नसक्न े खालका सडक अयोजनाहरुलाइ पुनरावलोकन गररनेछ । प्रदेशखभरको सडकहरुको त्यांक स्थानीय तहको सहयोग र सहकायतमा तयार पाररनेछ । प्रदेश गुरुयोजनाले पररकल्पना गने महत्वपूणत सडकलाइ प्राथखमकता साथ खनमातण गनत श्रोतको सुखनखश्चतता गद ैलखगनछे ।
१३५. पूवातधार खनमातणलाइ ऄपाङ्गमैरी बनाइन ेनीखत खलइनछे ।
१३६. प्रदेशखभर सुरखक्षत र मयातखदत याराका लाखग सडक सुशासन कायतक्रम सञ्चालन गररनेछ ।
१३७. प्रदेशखभरका ग्रामीण सडकहरुमा सुधार गनत खवखभन्न खवकास साझेदारहरूसगँ सहकायत गरी मुख्यमन्त्री ग्रामीण सडक सुधार काययक्रम सञ्चालन गररनछे । यस का लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
19
१३८. मेचीको कांकडखभत्ता र मोरङको रानीमा भारतबाट नेपाल प्रवेश गने स्थानमा प्रदेशको पखहचान झल्काईन ेगरी कलात्मक प्रवेश द्वार स्थानीय तह र खनजी क्षेर सगँ सहकायत गरी खनमातण गनकता लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१३९. पूवत पखश्चम कोशी व्यारेज कांकडखभत्ता सडकलाइ ६ लेनमा खवस्तार गनत संघीय सरकारसंग प्रस्ताव गरी कायत प्रारतभ ऄखघ वढाआनछे । खबराटनगर –रानी–खकमाथांका सडकलाइ प्रदेशको गौरबको अयोजनाको रुपमा संचालन गनत संघीय सरकारको ध्यानाकतषण गराआनेछ । अगामी अ.व. बाट खबराटनगर–रानी–धरान मेिो तथा मोनोरल संचालनको सतभाव्यता ऄध्ययन कायतको थालनी गररनछे ।
१४०. सोलु, सल्लेरी, सुके हँ'दै लुक्लाको चौरीखकतसतम जोड्ने सडकलाइ प्रदेशको प्राथखमक सडकको रुपमा खवकास गररनछे । यसको लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु । दूधकोशी कोररडर चतरादेखख घुमीसतमको सडकलाइ खवशेष प्राथखमकतामा राखी खनमातण कायत ऄगाखड वढाआनेछ ।
१४१. “हाम्रो गौरव हाम्रै शान, सगरमाथा र केचनाले प्रदशेकै रायछ ईच्च मान ” भन्न ेनारालाइ अत्मसात गद ैकेचनादखेख सगरमाथाको अधार खशखवरसतमको सडकलाइ प्रादखेशक गौरवको अयोजनाको रुपमा ऄगाखड बढाआनछे । यस कायतका अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरको छु ।
१४२. ईच्च खहमाली क्षेरलाइ सडक संजालले जोड्ने नीखत खलआनेछ । ताप्लेजुङ्ग –संखुवासभा– सोलुखुतवुलाइ जोड्ने गरी ईच्च खहमाली सडक तथा पदमागत खनमातणको सतभाव्यता ऄध्ययन गररनछे ।
१४३. प्रदेशको गौरवकै अयोजनाको रुपमा ईदयपुर –भोजपुर–खोटांग–संखुवासभा र सोलुखुतबु गरी खहमाल, पहाड र तराइका पाँचवटा खजल्लालाइ जोड्ने रानीटार –पांचा–चखेवा–साल्पाखसखलचुङ्ग हुदैं सगरमाथा वेसक्यातप र मकालु वेसक्यातप जोड्ने रणनैखतक महत्वको सडक खनमातणको कायतलाइ ऄगाखड बढाआनछे । यस कायतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरको छु ।
१४४. बृहत् खवराट क्षेर खवकासको ऄवधारणा ऄनुरुप खबराटनगर कटहरी , झोराहाट हँ'द ैखवराटचोक केराबारी, याङखसला, पानमारा, धरान हँ 'द ैचतरा , महन्ेरनगर, भोक्राहा र आनरुवा हुदै खवराटनगरसतम चार लेनमा चक्रपथ सडक अयोजनाको सतभाव्यताको ऄध्ययन गररनछे । यस कायतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
20
१४५. भेडेटार-खमक्लाजुंग-रबी-राँके पयतटकीय मागत र दमक-खचसापानी-रबी र्ाल्गुनन्द मागतलाइ प्रदशे गौरवको अयोजनाको रुपमा खवकास गररनेछ ।
१४६. यसै वषत एक खनवातचन क्षेर दुइ झोलुङ्गे पुलको ऄवधारणालाइ लागू गररनेछ । अगामी तीन वषतखभरमा प्रदेशभरी अवश्यक पने सवै झोलुङ्गे पुलहरु खनमातण कायत सतपन्न गररनेछ । यसका लाखग संघीय सरकारसँग समन्वय गरी अवश्यक बजेट र प्राखवखधक सहयोगको व्यवस्था खमलाआनछे ।
१४७. सावतजखनक यातायात सवेालाइ सरल , सहज र प्रभावकारी बनाईन सडक गुरुयोजना तयार गने कायतको थालनी गररनछे । सरकारी, सहकारी र नीखज क्षेरसमतेको साझेदारीतामा िली वस सवेा र प्रदेश वस सेवा संचालन गनत सतभाव्यता ऄध्ययनको कायत थालनी गररनेछ ।
१४८. प्रदशे सभाका माननीय सदस्यहरुलाइ खवकाससँग प्रत्यक्ष रुपमा जोड्नका लाखग अगामी अखथतक वषदतखेख प्रदशे खनवातचन क्षेर खवकास कायतक्रम सञ्चालन गररनछे । यस कायतक्रम सञ्चालनका लाखग प्रत्येक खनवातचन क्षेरका लाखग रु. दुइ करोडका दरले १ ऄबत १२ करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१४९. घरबार खवखहन पररवारको अवासको समस्या समाधानका लाखग मागमा अधाररत जनता अवास कायतक्रम संचालन गररनेछ । यसका लाखग अवश्यक वजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१५०. अवास तथा भौखतक पूवातधार खवकासको लाखग रु. ९ ऄबत ५० करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
वन, वातावरण संरक्षण, सरसफाई र खानेपानी
१५१. ईपलधध वन क्षेरबाट प्रदेशको कुल गाहतस््य ईत्पादनमा साथतक योगदान हुनसक्ने यथाथततालाइ स्वीकार गद ैवन क्षेरबाट ५ हजार रोजगारी सृजना गने गरी एक पाखलका एक र्खनतचर ईद्यम र एक ईपभोिा समुह एक वन ईद्यम को स्थापना गनत अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१५२. चारकोशे झाडी असपासका सीमसार क्षेर र तालतलैया क्षेरलाइ संरक्षण र संब द्धतन कायतक्रम संचालन गरी पयतटकीय गन्तव्य क्षेरको रुपमा खवकास गररनेछ । प्रदेशका ठूला र ऄन्य महत्वपूणत नदी, ताल तथा खसमसार र जलाधार क्षेरको संरक्षणका लाखग एखककृत जलाधार संरक्षण कायतक्रम संचालन गररनेछ ।
21
१५३. प्रदेशको समृखद्धको लाखग वन जंगलको सदुपयोग गने नीखत ऄगाखड बढाआनेछ । वैज्ञाखनक वन व्यवस्थापनको कायतक्रम ऄन्तगतत वनजन्य पदाथत ईत्पादन र सदुपयोग गने कायतक्रम ऄखघ बढाआनछे ।
१५४. झापाको रतुवामाइ वृक्षारोपण अयोजना क्षेर र ईदयपुर वेलका नगरपाखलकाखस्थत कररव ५१ सय खवघा भएको जखमन क्षेरलाइ खवशेष र्लर्ूल र घाँस ईत्पादनका साथै वन्यजन्तु अरक्षण क्षेर को रुपमा खवकास गररनछे ।
१५५. प्रदशेको खशवाखलक (चुरे पहाड) को सतपूणत क्षेरको सतभाव्यता ऄध्ययन गरी वन्यजन्तु अरक्षण क्षेर घोषणा गररनेछ । खुल्ला खचखडयाघरको लाखग कोशी टप्पु वन्यजन्तु अरक्षण केन्र , रामधुनी क्षेर, जामुन खाडी क्षेर को ऄखतररि झापा , सुनसरी, मोरङ्ग र ईदयपुरको ईपयुि ऄन्य कुनै स्थानलाइ अधारमानी सतभाव्यता ऄध्ययन कायतको थालनी गररनछे ।
१५६. झापा खजल्लामा जंगली हात्तीबाट भै रहेको जनधनको क्षतीलाइ कम गनत एक हात्ती कोररडोर खनमातणको लाखग सतभाव्यता ऄध्ययन गररनछे । यसका लाखग स्थानीय तहसगँ अवश्यक स हकायत गररनछे ।
१५७. एखककृत जलाधार संरक्षण कायतक्रम सञ्चालन गरी प्रदेशका ठूला र ऄन्य महत्वपूणत नदी , ताल तथा खसमसार र जलाधार क्षेरको खवशेष संरक्षण गररनेछ ।
१५८. प्रदेशखभर जखडबुखट लगायतका वन पैदावरमा अधाररत ईद्योग स्थापना गररनेछ । यस्ता ईद्योगमा सरकारी, खनजी, सहकारी र समुदायको साझेदारी रहनेछ ।
१५९. प्रदेशखभर सवारी साधनबाट खनस्कने प्रदूषणलाइ न्यूनीकरण गनत खवद्युतीय ट्याक्सी लगायतका सावतजखनक सवारी साधनहरु सञ्चालनको लाखग प्रोत्साहन गररनछे ।
१६०. बढ्दो जलवायु पररवततनको प्रभाव न्यूनीकरणका लाखग भूखमगत जलभण्डार, पुनभरण एवं जलाधार तथा श्रोत संरक्षणका कायतलाइ खवशेष प्राथखमकताका साथ ऄखघ बढाआनेछ । एखककृत जल ईत्पन्न प्रकोप व्यवस्थापन गुरुयोजना तयार गरी संचालन गररनेछ । नदी तथा खोलाहरुलाइ डाआभसतन गरी एखककृत गररनछे ।
22
१६१. स्थानीय वातावरण ऄनुकूलका वन पैदावारहरुको खवस्तार , खवखवखधकरण गररनछे । वातावरण संरक्षण र व्यवस्थापन गररनेछ । भू–क्षय खनयन्रण र नदी मुहान तथा खकनाराको संरक्षण गररनेछ ।
१६२. प्रदेशखभर वातावरण संरक्षण र सन्तुलनको लाखग एक घर पाँच खवरुवा रोप्ने कायतक्रमलाइ ऄखनवायत गररनछे । सबैभन्दा बढी खवरुवा रोप्ने र हुकातईने घरपररवारलाइ खवशेष सतमान र पुरस्कारको प्रदान गररनछे ।
१६३. शहरी क्षेर, राजमागत असपास र सावतजखनक स्थानहरुमा सुखवधा सतपन्न शौचालयहरु खनमातण गने कायत ऄखघ बढाआनछे । प्रदशेखभरका प्रत्येक घरमा ऄखनवायत रुपमा एक शौचालयको खनमातण गन े ऄखभयान सञ्चालन गररनछे ।
१६४. जैखवक ईजात र प्रागंररक मल ईत्पादनका माध्यमबाट प्रदेशमा ईखधजएका र्ोहोरलाइ मोहरमा रुपान्तरण गरी व्यवखस्थत गररनछे । “अफ्नो ठाईँ अर्ै सर्ा गरौं ” ऄखभयानका लाखग खनजी क्षेरसँग समेत सहकायत गररनेछ । यसका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१६५. प्रदशेका जनतालाइ स्वच्छ, सर्ा, गुणस्तरीय र खदगोरुपमा व्यवस्थापन हुने खालको खानेपानीको र ईखचत सरसर्ाइको व्यवस्था खमलाआनछे ।
१६६. प्रदशेखभर एक घर एक धाराको व्यवस्था गररनेछ । खानेपानीमा पहुँच नपुगेका प्रदेशखभर रहेका सबै घरपररवारहरुलाइ पाँच वषखतभर स्वच्छ खानपेानी ईपलधध गराआनछे । सुयखाग्रस्त क्षेरमा खलखफ्टङ्ग खानेपानी योजना ऄखघ बढाआनेछ ।
१६७. संघीय सरकारको संयोजनमा तराइका खजल्लाहरुमा असेखनकबाट सुरखक्षत खानेपानी ईपलधध गराआनेछ । खानेपानी र खसंचाइको अवश्यकता सँगसँगै पूखतत गने नीखत प्रदेश सरकारले खलनेछ ।
१६८. वन, वातावरण, सरसर्ाइ र खानपेानीको लाखग रु. २ ऄबत ७४ करोड बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
तसंचाई र नदी तनयन्त्रण
१६९. प्रदेशखभर खसंचाइ सुखवधाको ऄभावबाट ईत्पादनमा परेको प्रभावलाइ ध्यानमा राखी सुयखाग्रत क्षेरहरु पखहचान गरी ती क्षेरहरुमा खसंचाइ सुखवधा ईपलधध गराआनेछ । यसका लाखग स्थानीय
23
तहसँग समन्वय गररनेछ । खसंचाइ सुखवधाको लाखग खडप वोररङ्ग जडान गररनेछ । सप्तकोशी बहुईद्देश्यीय अयोजनाबाट यस क्षेरखभर खसचाइको कायत ऄगाखड बनाआनेछ ।
१७०. जलवायु पररवततनका कारणले सुयखा लाग्न गइ नागररकलाइ खजवनयापन गनत कखठनाइ पनत गएको खण्डमा त्यस्तो क्षेरलाइ सुयखाग्रस्त क्षेरको रुपमा घोषणा गरी राहतको कायतक्रम ईपलधध गराआनछे ।
१७१. नदी खनयन्रणका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
शातन्त सुरक्षा
१७२. प्रदेशमा शाखन्त सुरक्षाको व्यवस्था खमलाइ अमनागररकलाइ पूणत रुपमा सुरक्षाको ऄनुभूखत गराआनेछ । सुरक्षा व्यवस्था अधुखनक प्रखवखधमैरी तुल्याइ जनतासंग प्रहरीको साखनध्यता हुने गरी जनमरैी प्रहरी प्रशासन सञ्चालन गररनछे ।
१७३. प्राकृखतक प्रकोपका कारण अइपने खवपद व्यवस्थापन गनत 'तबपदमा मेरो साथ, प्रदेश सरकार' भन्न ेनाराका साथ प्रदशेमा “मुख्यमन्त्री प्राकृततक प्रकोप सहायता कोष” स्थापना गररनछे । यस कोषबाट प्रदेशखभर अआपने प्राकृखतक प्रकोप तथा खवप तबाट खपखडत पररवारलाइ राहत ईपलधध गराआनछे । यसका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१७४. ऄपराध ऄनुसन्धानलाइ पररणाममुखी वनाईन प्रमाणहरुको संकलन , सुरक्षा र परीक्षणको लाखग प्रादखेशक खवखध खवज्ञान प्रयोगशाला स्थापनाको गररनछे ।
१७५. सीमा नाकाहरुबाट हुन सक्ने मानव तस्करी, मानव बेचखबखन जस्ता जघन्य ऄपराधलाइ खनयन्रण गररनेछ । यसका लाखग सीमा नाकाहरुमा सुरक्षा प्रबन्ध चुस्त बनाआनेछ । जनस्तरमा सचेतना कायतक्रम सञ्चालन गररनछे ।
१७६. 'कानूनको रक्षा, तजउधनको सूरक्षा' भन्न ेऄखभयानका साथ प्रहरीलाइ श्रोत र साधन ईपलधध गराआनछे । प्रदशेखभर प्रादखेशक प्रहरी प्रधान कायातलय, अवश्यकता ऄनुसार प्रहरी चौकी र मखहला प्रहरीका लाखग भवन खनमातण गररनछे । प्रत्येक इलाका प्रहरी कायातलयलाइ एक एक वटा सवारी साधन ईपलधध गराआनछे । प्रदशेका १४ खजल्लाका मुयय मुयय स्थानहरुमा CCTV जडान गन त बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
24
१७७. प्रदेश सरकारले प्रहरीलाइ तीन वषतखभरमा नमूना प्रहरीको रुपमा घोषणा गने लक्ष्य राखेको छ । अगामी अखथतक वषतमा झापा खजल्लालाइ छनौट गरी नमूना प्रहरीको सेवा शुरु गररनेछ ।
१७८. लागु पदाथतको बढ्दो दुव्यतसनीलाइ रोक्न र नैखतक जीवन प्रती सबैलाइ ऄखभप्रेररत गनत कक्षा ८ दखेख १२ सतम ऄध्ययन गन ेखवद्याथीलाइ 'म ऄतघ बढ्छु' भन्न ेनाराकासाथ खवद्यालय स्तरमा
सगरमाथा खटनेज क्लव कायतक्रम संचालन गनत बजेट व्यवस्था गरेको छु ।
१७९. नागररक सुरक्षा र सचेतनाको लाखग जनतासँग प्रहरी कायतक्रमलाइ ऄझ प्रभावकारी बनाआनेछ । सुशासन
१८०. जनतासंग सरकार भन्ने नाराकासाथ सूचना र प्रखवखधको ऄखधकतम प्रयोग गदै प्रदेश सरकार र स्थानीय तहमार्तत नागररकलाइ खवद्युतीय सुशासनमैरी प्रशासनको ऄनुभूखत खदलाआनेछ ।
१८१. सरकारको अखधकाररक धारणा र खनणतयका बारेमा खनयखमतरुपमा अमनागररकलाइ सुसूखचत गराईन खडखजटल सूचना डेक्सको स्थापना गररनेछ ।
१८२. अगामी पाँच वष तखभरमा प्रदशेलाइ खडखजटाआज प्रदशेमा रुपान्तरण गररनछे ।
१८३. भ्रष्टाचार नगने र भ्रष्टाचार गनेलाइ नछोड्ने कठोर नीखत प्रदेश सरकारले खलनेछ । प्रदेश सरकारबाट प्रदान गररन ेसवेा प्रवाहलाइ खछटा ], छररतो र पारदशी बनाआनछे । यसका लाखग प्रदशे सरकारले प्रदान गने सबै सेवालाइ क्रमशः खवद्युतीय प्रणालीमा लखगनेछ ।
१८४. प्रदेशमा एक सूचना प्रखवखध पाकत स्थापना गनत सतभाव्यताको ऄध्ययन कायतलाइ ऄखघ बढाआनेछ ।
१८५. प्रदशे परकार महासंघको भौखतक एवम् संस्थागत खवकास र परकारहरुको क्षमता ऄखभबृखद्धका लाखग अवश्यक व्यवस्था खमलाएको छु । प्रदेशखभर प्रदेश प्रेस काईखन्सल को गठन र सूचना केन्रको खनमातण प्रखक्रया ऄगाखड बढाआनछे ।
१८६. प्रदेशमा एक परकार सहायता कोष स्थापना गररनेछ । यस कोषबाट प्राकृखतक प्रकोप , खवपद् लगायतका घटनाहरुका समाचार संकलन र सतप्रेषणमा खखटने प्रदेशखभरका परकारहरुलाइ सतमाखनत गररनेछ । त्यस्ता समाचार संकलनका क्रममा हुन सक्ने दुघतटनामा परी घाआते हुने परकारहरुको ईपचारको व्यवस्था खमलाआनछे ।
25
१८७. अम सञ्चार प्रखशक्षण प्रखतष्ठान गठनका लाखग अवश्यक कानून खनमातण गररनेछ ।
१८८. अगामी अखथतक वषदतखेख प्रदशेखभर कायतरत रहकेा रारि सवेक कमचतारीहरुलाइ कायत सतपादनमा अधाररत प्रोत्साहन प्रणाली र ऄन्य सुखवधा प्रदान गररनेछ ।
माननीय सभामुख महोदय,
सामातजक न्याय, सुरक्षा, सद्भाव, संस्कृतत र एकता
१८९. समाजमा खवद्यमान कुरीखतको रुपमा रहेको ऄन्धखवश्वास र सामाखजक सद्भावमा खवचलन ल्याईने सबै प्रकारका व्यवहारहरुलाइ खनरुत्साखहत गररनेछ । सामाखजक छुवाछुत र भेदभावलाइ पूणत रुपमा खनमूतल गररनेछ ।
१९०. प्रदशेखभरका सामाखजक खवभेद, छुवाछुत, घरेलु खहंसा, दाआजो, खतलक प्रथा, बोक्सी प्रथा जस्ता कुसंस्कार र ऄमानवीय खक्रयाकलापहरु खवरुद्ध सामाखजक सचेतना ऄखभयान चलाआनेछ ।
१९१. प्रदशेका कला, साखहत्य र संस्कृखतको जगेना र खवकास गनत प्रदेश सरकारले एक प्रखतष्ठान स्थापना गनेछ । प्रदेशखभर रहेका मुखततकार , खचरकारहरुको क्षमतामा ऄखभबृखद्ध गनतका लाखग ताखलम सञ्चालन गररनछे । यस कायतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१९२. प्रदेश सरकारले बहुजातीय , बहुभाखषक, बहुसांस्कृखतक र बहुअयाखमक खवशेषताको संरक्षण र सतबद्धतन गन ेकायतमा जोड खदनछे । स्वच्छता, पारदखशतता र राखरिय खहत तथा एकताका अदशलताइ प्रबद्धतन गररनछे ।
१९३. प्रदेशखभरका सबै खजल्लाहरूमा जातीय संग्रहालय स्थापना गररनेछ । प्रदेशखभर एक राजनैखतक संग्रहालय स्थापना गनत सतभाव्यता ऄध्ययन गररनेछ ।
१९४. र्रक क्षमता भएका नागररकहरुलाइ ईनीहरुको शारीररक क्षमता र बौखद्धक क्षमताका अधारमा अत्मखनभतर बन्न सक्ने खसप र क्षमता ऄखभबृखद्धका कायतक्रम सञ्चालन गररनछे ।
१९५. मखहला खवरुद्धका सबै खकखसमका खहंसा र खवभेदलाइ प्रभावकारी ढंगबाट ऄन्त्य गनतका लाखग लखक्षत कायतक्रमहरु सञ्चालन गररनछे । प्रदेशखभर संचालन गररने कायतक्रमहरु मखहलामैरी वनाआनछे ।
26
१९६. बाल श्रम ईन्मूलन, बाल गृहमा रहेका बालबाखलकाहरुको खशप खवकास तथा बालक्लवहरुको क्षमता खवकास र बालगृह मार्तत ऄनाथ, बालबाखलका र सडक बालबाखलकाहरुको संरक्षणका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१९७. जेष्ठ नागररकहरुलाइ सतमानपूवतक जीवनयापन गने वातावरण खनमातण गनतका लागी जेष्ठ नागररक कल्याण सखमखतको गठन, जेष्ठ नागररक ग्राम स्थापना र जेष्ठ नागररक स्वास््य खशखवर संचालनका लाखग बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१९८. सामाखजक न्यायका लाखग मुययमन्री कायतक्रम सञ्चालन गररनेछ । यसका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
१९९. यस प्रदेशले रारिका प्रखतखष्ठत व्यखिहरु जन्माएको छ । प्रखतखष्ठत व्यखित्वहरुको स्मृखतमा सञ्चालन भइरहेका प्रदेशखभरका प्रखतष्ठानलाइ ऄनुदान ईपलधध गराईन अवश्यक रकम खवखनयोजन गरेको छु।
२००. मखहला प्रहरीहरुको मखहला व्यारेक, चेखञ्जङ्ग रुम, शौचालय र खशशु स्याहार कक्ष समतेको व्यवस्था गररनेछ । मखहला प्रहरीहरुको मनोवल वृखद्ध गनत अवश्यक प्रोत्साहन गररनछे ।
२०१. प्रदेश सरकार र स्थानीय तहको बीच क्षमता ऄखभबृखद्ध गने कायतक्रम सञ्चालन गररनेछ । यसको लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
२०२. यस प्रदशेलाइ चलखचर हवको रुपमा खवकास गनत अवश्यक कानुनी र नीखतगत प्रवन्ध गररनछे । चलखचर नगरीको लाखग अवश्यक पूवातधार खनमातण गररनेछ । अगामी अखथतक वषतमा चलखचर महोत्सवको अयोजना समेतका लाखग अवश्यक बजेट खवखनयोजन गरेको छु ।
२०३. सूरक्षा, सामाखजक न्याय, सद्भाव, संस्कृखत र एकता लाखग रु. १ ऄबत २९ करोड खवखनयोजन गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
२०४. ऄब म माखथका क्षेरगत नीखत तथा कायतक्रमहरु कायातन्वयनका लाखग बजेट खवखनयोजन र श्रोत व्यवस्थापनको ऄनुमान प्रस्तुत गदतछु ।
27
२०५. अगामी बषकता नीखत तथा कायतक्रमहरु कायातन्वयन गन तरु. ३५ ऄबत ९३ करोड ६० लाख खवखनयोजन गरेको छु । कुल खवखनयोजन मध्ये चालुतर्त रु. १४ ऄबत ९२ करोड १८ लाख ऄथातत् ४१.५ प्रखतशत, पुँजीगत तर्त रु. १८ ऄबत ५० करोड ९२ लाख ऄथातत् ५१.५ प्रखतशत रहकेो छ र ऄन्तर सरकारी हस्तान्तरण तर्त रु. २ ऄबत ५० करोड ५० लाख ऄथातत् ७ प्रखतशत रहकेो छ ।
२०६. अगामी अखथतक बषतकालाखग ऄनुमान गररएको खचत व्यहोने स्रोत मध्ये राजस्वबाट रु. ३ ऄबत ६६ करोड ७८ लाख, ऄनुदानबाट रु. २२ ऄबत ८८ करोड ७० लाख, राजस्व बांडर्ांड बाट ९ ऄबत १८ करोड ११ लाख बाट व्यहोररन ेछ । चालु अखथतक बषतको नगद मौज्दात कररव रु. २० करोड रहने पूवातनुमान छ ।
२०७. अय व्ययको खववरण ऄनुसूची १ मा र राजस्व तथा ऄनुदान प्राखप्तको ऄनुमानको खववरण ऄनुसूची २ मा प्रस्तुत गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
२०८. अखथतक बष त२०७५/७६ को राजस्वको कर तथा गैर कर का श्रोत, दर, संकलन तथा प्रशासन अखथतक ऐन २०७५ मा व्यवस्था भए बमोखजम हुनेछ । खवखनयोजन खवधयेक २०७५ र अखथतक खवधयेक २०७५ यसै सतमाखनत सभामा प्रस्तुत गरेको छु ।
माननीय सभामुख महोदय,
२०९. यो बजेट तजुतमाको खसलखसलामा मागत खनदेशन गनुत हुने माननीय प्रदेश प्रमुख , माननीय मुययमन्री र प्रदेश सभाका माननीय सभाभुखप्रखत हाखदतक अभार प्रकट गदतछु । यो बजेट खनमातणको प्रकृयामा सहयोग पुयात ईनु हुने प्रदेश सभाका माननीय सदस्यहरु , वीज्ञहरु, सबै राजनखैतक दलका नतेाहरु , प्रदशे सरकारका सखचवहरु , सुरक्षा खनकायहरु ईच्च पदाखधकारीहरुप्रखत म अभारी छु । त्यस्तै बजेटमा सुझाव खदनु हुने खनजी क्षेर , सहकारी क्षेर, नागररक समाज, पशेाकमी, रारिसवेक, परकार र प्रदशेका सबै खददी वखहनी-दाजुभाइहरुलाइ हाखदतक धन्यवाद ज्ञापन गदतछु ।
२१०. ऄन्त्यमा प्रदेशको अखथतक सामाखजक खवकासमा खनरन्तर सहयोग पुयातमईनका लाखग यो बजेट कायातन्वयनको क्रममा सबै पक्षको पूणत सहयोग प्राप्त हुने खवश्वास खलएको छु ।
धन्यवाद ।
